Author: Hemant Bawankar

श्री सुहास रघुनाथ पंडित

 जीवनरंग 

☆ पुरस्कृत कथा – “शिक्षा” ☆ श्री सुहास रघुनाथ पंडित ☆

स्टाफरुममध्ये कमालीची शांतता. सर्व स्टाफ माना खाली घालून बसलेला. प्रत्येकाची चोरटी नजर मात्र दुस-याच्या चेह-याकडे. दुस-याने बोलावे आणि ही शांतता भंग पावावी अशीच प्रत्येकाची इच्छा. पण बोलायला कोणीच तयार नाही. प्रत्येकाच्या मनात एकच प्रश्न ‘‘सरांनी असा कसा निर्णय घेतला?” 

शाळेचे मुख्याध्यापक श्री.देशमुख सर शिस्तीसाठी प्रसिद्ध. कठोर शिस्त आणि उत्तम अध्यापन यामुळे सर्व विद्यार्थ्यांच्यात ते जितके प्रिय होते तितकेच अप्रियही. त्यांचं शिकवणं प्रत्येकालाच आवडायचं. वर्ग कसा तल्लीन होऊन ऐकत बसायचा. तासाची घंटा वाजली तरी कुणी जागेवरून हलायला तयार नसायचं. पण जर का त्यांच्या शिस्तीच्या बाहेर गेलात तर मात्र शिक्षा ही होणारच हे सगळ्यांनाच ठाऊक होतं. त्यामुळे एकीकडे दरारा तर दुसरीकडे आदर असा संमिश्र भाव सगळ्यांच्याच मनात असायचा. 

पण मग असं काय झालं की सरांनी असा निर्णय घ्यावा? कुणाच्याही दडपणाला बळी न पडणारा हा माणूस आज असा वाकला कसा? 

झालं ते असं… राहूल आठवीच्या वर्गातील एक हुशार विद्यार्थी. कधी पहिला नंबर तर कधी दुसरा. त्याच्याखाली तो कधी गेलाच नाही. नुकतीच वार्षिक परीक्षा संपलेली. त्याला सगळे पेपर सोपे जाणार यात कुणालाच शंका नव्हती. पण एका पेपरला त्यानं केलेलं वर्तन आणि त्यानंतर श्री.देशमुख सरांनी घेतलेला निर्णय हा सर्वांनाच बुचकळ्यात टाकणारा होता. पेपर होता चित्रकलेचा. कला शिक्षक वर्गावर लक्ष ठेवून होतेच. वर्गातून येरझा-या घालताना त्यांच्या नजरेला एक वेगळाच प्रकार दिसला. क्षणभर त्यांनाही वाटले की असे नसेल, भास असावा. ते भिंतीजवळ उभे राहून मुद्दम लांबून, पण आपले लक्ष नाही असे भासवून बारकाईने पाहू लागले. त्यांना आश्चर्याचा धक्काच बसला पण नाईलाज होता. ते बाकापाशी आले आणि राहूलला त्यांनी हातोहात पकडले. चित्रे काढण्यासाठी जे विषय दिले होते त्यातील एक विषय होता ‘वन्य प्राणी’. वन्यप्राण्याचे चित्र काढणे राहूलला अशक्य नव्हते. पण त्याने सिंहाच्या चित्राचा एक छाप आणला होता आणि त्यावरून तो उत्तरपत्रिकेत आऊटलाईन काढून घेत होता. हे कला शिक्षकांच्या लक्षात आल्याबरोबर त्यांनी त्याची रवानगी थेट हेड सर देशमुखांच्या केबिनमध्ये केली. झाला प्रकार त्यांना सांगितला आणि पुढील निर्णय सरांच्या हाती सोपवून ते निघून गेले. 

चित्रकलेचा पेपर शेवटचा होता. देशमुख सरांनी राहूलला आपल्या केबिनमध्ये बसवून घेतले. पेपरची वेळ संपली. बघता बघता शाळा रिकामी झाली. थोड्या वेळानंतर सरांनी राहूलला घरी जाण्यास सांगितले. या मधल्या काळात त्यांचे काय बोलणे झाले आणि निर्णय काय झाला हे कुणालाच समजले नाही. दुस-या दिवसापासून सुट्ट्या सुरू झाल्यामुळे राहूलचे मित्र किंवा इतर शिक्षक यापैकी कुणाचीच भेट झाली नाही. आज निकालाच्या दिवशी शाळा परत एकदा गजबजून गेली होती. सर्वांची निकालपत्रे देऊन झाली होती. आठवीच्या क्लासटिचर कडून एव्हाना राहूलच्या चित्रकलेच्या पेपेरविषयी सर्वांना समजले होते. त्यामुळे राहूलच्या निकालाचे काय झाले याविषयी सर्वांनाच उत्सुकता होती. पण राहूल आठवीतून नववीत गेला होता. मात्र त्याचा नंबर ‘सातवा’ आला होता. राहूल नापास झाला नव्हता. कॉपी करूनही त्याला शिक्षा झाली नव्हती आणि याचंच सर्व स्टाफला आश्चर्य वाटत होतं. देशमुख सरांनी अशी ढिलाई का दाखवावी हेच कुणाच्या लक्षात येत नव्हतं. शेवटी देशमुख सरही चारचौघांसारखेच निघाले, तोंड बघून निर्णय घेतला या निष्कर्षापर्यंत सगळेजण येऊन पोचले. 

तिकडे स्टाफरुममध्ये काय चाललं असेल, काय कमेंटस् चालू असतील याची देशमुख सरांना कल्पना होतीच. त्यांनी शिपायाला बोलावून घेतले आणि लिहून झालेली नोटीस स्टाफरुममध्ये सर्वांना दाखवायला सांगितली. 

पाच मिनिटातच सर स्टाफरुममध्ये हजर झाले. स्टाफ मिटींगला त्यांनी सुरुवातच केली. शाळेच्या वार्षिक परिक्षेचा चांगला लागलेला निकाल, सहकारी शिक्षक-शिक्षिकांनी वर्षभर घेतलेले कष्ट, विविध स्पर्धातील यश या सर्वांचा उल्लेख करून सर्वांचे कौतुक केले आणि ते समारोपाकडे वळले, 

‘‘माझ्या सहकारी बंधू भगिनींनो, आता मी निरोपाकडे वळत आहे. पण मगापासून असलेली शांतता आणि तुमच्या चेह-यावर असणारी नाराजी याकडे मी दुर्लक्ष करू शकत नाही. मला माहीत आहे की तुमच्या सगळ्यांच्या मनात एकच प्रश्न आहे तो म्हणजे, ‘‘सर, असं कसं वागू शकतात?” स्वत:ला शिस्तप्रिय म्हणवून घेणा-या सरांची शिस्त आता कुठे गेली? बरोबर ना? नाही, मी तुम्हाला अजिबात दोष देणार नाही. तुमच्या जागी मी असतो तर माझ्याही मनात हेच प्रश्न आले असते. मग मी असा का वागलो? मला माहीत आहे की, आठवीतल्या राहूलने चित्रकलेच्या पेपरला केलेला प्रकार एव्हाना तुम्हाला सर्वांना समजलेला आहे. त्यामुळे त्याला मी सैल का सोडले असं तुम्हाला वाटणं अगदी स्वाभाविक आहे. पण त्याचं स्पष्टीकरण देण्यापूर्वी मी तुम्हाला एक लहानशी गोष्ट सांगणार आहे. 

तुम्हा सर्वांना माहीत आहेच की इतिहासाची पुनरावृत्ती होत असते. इथे काहीसं तसंच घडलं आहे. एका मध्यम आकाराच्या शहरामध्ये एक अतिशय उत्तम हायस्कूल होतं. त्या शाळेचा दबदबा अख्ख्या तालुक्यात होता. त्याचं कारण म्हणजे त्या शाळेचे शिस्तप्रिय मुख्याध्यापक! शिस्त आणि अध्यापन या बाबतीत त्यांचा हात धरणारा जिल्ह्यात तरी दुसरा कुणी नव्हता. त्यांच्याच शाळेत असा एक प्रकार घडला की जो आपल्या शाळेत यावर्षी राहूलच्या बाबतीत घडला. त्यांच्या शाळेतील अशाच एका हुशार विद्यार्थ्याने चित्रकलेच्या पेपरमधील वर्तुळातील नक्षी काढण्यासाठी एका साधनाचा वापर केला होता की जे परिक्षेत वापरता येत नाही. त्यावेळेला त्याच्या शिक्षकांनी त्याला हातोहात पकडून त्याच्या हेडसरांपुढे उभे केले होते. आपलं आता काय होणार या विचाराने तो हुशार विद्यार्थी घामाने डबडबला होता. प्रगती पुस्तकावरील ‘नापास’ चा शेरा त्याला डोळ्यासमोर दिसू लागला होता. ‘कॉपी करणारा मुलगा’ हे वाक्य त्याच्या कानात घुमू लागले होते. 

हेडमास्तरांनाही आश्चर्य वाटले. अशा हुशार विद्यार्थ्याकडून कॉपी आणि ते ही चित्रकलेत? त्यांना खरंच वाटेना. खरं तर त्यांचा क्रोध अनावर होत होता. पण पुढे घामाने डबडबलेला आणि कुठल्याही क्षणी डोळ्यातून पाणी ओघळू लागेल अशा अवस्थेतला तो विद्यार्थी पाहून त्यांनी राग आवरता घेतला आणि त्याला खरं काय घडलं ते सांगायला सांगितलं. त्यानं जे सांगितलं ते अगदी खरं होतं. तो म्हणाला होता की, काही मुलांनी त्याला सांगितलं होतं की असा थोडासा वापर केला तर चालतं. त्याला ‘कॉपी’ म्हणत नाहीत. आम्हीपण करणार आहोत. त्याला ते खरं वाटलं आणि त्याने त्या साधनाचा वापर केला की ज्याला परवानगी नव्हती. तो पकडला गेला. त्याच्या सरांनी काही वेळ विचार केला आणि त्याला काही गोष्टी सांगून जायला सांगितले. मी ही तेच केलं. मी ही राहूलला काही गोष्टी समजावून सांगितल्या आणि त्याला घरी जायला सांगितलं.”

सर क्षणभर थांबले, हसले आणि म्हणाले, ‘‘नाही पटत माझं स्पष्टीकरण? माहीत आहे मला. पण एकच सांगतो, त्या गोष्टीतला मुलगाच तुम्हाला हे सगळं सांगतोय. यावर विश्वास ठेवा मित्रांनो, होय माझ्या आयुष्यात घडलेला हा प्रसंग आहे. अगदी तसाच राहुलच्याही आयुष्यात घडावा याचंच मला आश्चर्य वाटलतंय. माझ्या सरांनी मला त्यावेळी जे सांगितलं आणि जी वागणूक दिली तेच मी राहूलच्या बाबतीत केलं. राहूलचे वडील एक सरकारी अधिकारी आहेत म्हणून मी त्याला शिक्षा केली नाही असं तुम्हाला वाटत असेल पण तसं नाही. मी फक्त माझ्या सरांचा कित्ता गिरवला. मला त्यावेळी सरांनी नापास केलं असतं तर ते त्यांच्या शिस्तीला धरूनच झालं असतं. पण त्यांनी तसं केलं नाही. कारण त्यांना खात्री होती की एवढा हुशार विद्यार्थी कॉपी आणि तेही चित्रकलेच्या पेपरात करणे शक्यच नाही. मित्रांच्या चेष्टेला आणि थापांना तो बळी पडला आहे हे त्यांनी ओळखलं. उलट त्याला शिक्षा म्हणून नापास केलं किंवा पालकांना जाऊन सांगितलं तर त्याचे विपरीत परिणाम होऊ शकतील कारण तो विद्यार्थी सरळमार्गी, निरुपद्रवी आणि हुशार होता. त्याच्यावर कायमचा ‘नापास’ चा शिक्का बसला असता. एवढंच नव्हे तर त्यातून तो चुकीच्या मार्गानेही गेला असता. मित्रांनो, शिस्त लावायची म्हणजे फक्त शिक्षाच करायची असा अर्थ होत नाही. शिक्षा हा शेवटचा उपाय असतो. गुन्हा करणारा गुन्हेगारी प्रवृत्तीचा आहे काय हे ही बघायला नको का? मी मित्रांच्या सल्ल्याला बळी पडलो तसा राहूलही पडला आणि फसला तो!

त्याला समजुतीचे शब्द सांगितले आहेत मी आणि गोड शब्दात दमही भरला आहे. एवढेच नव्हे तर चित्रकलेच्या पेपरला जास्त गुण पडत असूनही त्याला पास होण्यापुरते पस्तीसच गुण द्यायला सांगितले आहेत. शिवाय इतर सर्व विषयात त्याचे पाच पाच गुण माझ्या अधिकारात मी कमी केले आहेत. त्याचा परिणाम काय झाला? त्याला मिळायची ती शिक्षा मिळाली आहे. कधीही नंबर न सोडणारा राहूल आज सातव्या क्रमांकावर आहे. त्याच्यासारख्या हुशार आणि सच्च्या विद्यार्थ्याला ही शिक्षा पुरेशी आहे असं मला वाटतं. माझा निर्णय चुकत असेल तर खुल्या मनाने सांगा. त्या चुकीची शिक्षा भोगायला मी तयार आहे.” 

सर्व स्टाफ विचारमग्न दिसत होता. चूक की बरोबर? पण चेह-यावर दिसणारा मगाचा राग मात्र आता कुणाच्याच चेह-यावर दिसत नव्हता. इतक्यात कला शिक्षक पुढे आले आणि सरांकडे वळून म्हणाले, ‘‘सर, आम्ही कला शिकवतो. कलाकार, चित्रकार निर्माण व्हावेत म्हणून प्रयत्न करत असतो. पण विद्यार्थी कसा घडवावा म्हणजे त्यातून माणूस कसा घडेल हे मात्र आज तुमच्यामुळे समजले. तुम्ही तुमच्या सरांच्या विश्वासाला पात्र ठरला आहात, राहूलही आपल्या सर्वांच्या विश्वासाला पात्र ठरेल. कारण तुम्हीच आत्ता म्हणालात की इतिहासाची पुनरावृत्ती होत असते.” 

सर थांबले. टाळ्यांचा होणारा कडकडाट सांगत होता, हेडसरांचा निर्णय अगदी योग्य होता.  

© श्री सुहास रघुनाथ पंडित 

सांगली (महाराष्ट्र)

मो – 9421225491

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सुश्री मंजुषा सुनीत मुळे

 मनमंजुषेतून 

☆ अजूनही वेळ गेलेली नाही… लेखक – डॉ. नानासाहेब थोरात ☆ प्रस्तुती – सुश्री मंजुषा सुनीत मुळे ☆

इंग्लंडमध्ये काही वर्षांपूर्वी एका साडेतीन वर्षाच्या मुलीच्यासमोर तिची गरोदर आई घरातील जिन्यावरून पडली आणि बेशुद्ध झाली. — या तीन वर्षांच्या कोवळ्या जिवाने क्षणाचाही विलंब न करता ऍम्ब्युलन्सला फोन केला, 

आणि तिच्या या फोनमुळे फक्त आईचाच नाही तर पोटातील बाळाचाही जीव वाचला—- ऍम्ब्युलन्सला फोन करून ती मुलगी अनेक मिनिटे त्यांच्याबरोबर बोलत होती. तिचे बोलणे संपते न संपते तोपर्यंत ऍम्ब्युलन्स दारात हजर झाली होती—–जगातील अतिशय गर्दीचे शहर असलेल्या लंडनमध्येसुद्धा एखाद्या अपघातानंतर सरासरी आठव्या मिनिटाला ऍम्ब्युलन्स हजर होते. 

संपूर्ण ब्रिटनमध्ये या मुलीच्या प्रसंगावधनाचे आणि धाडसाचे कौतुक झाले आणि या एका फोनकॉलमुळे ब्रिटन सरकारने आपल्या शिक्षणपद्धतीत अनेक सुधारणा केल्या—–

—–प्रश्न हा नाही की त्या मुलीला ऍम्ब्युलन्स ऑपरेटरबरोबर बोलता कसे आले. तर प्रश्न हा आहे की त्या एवढ्या छोट्या मुलीला आपली आई पडल्यावर ऍम्ब्युलन्सला फोन करायचा असतो हे कसे समजले? ऍम्ब्युलन्सचा नंबर कुठून मिळाला?——- या प्रश्नाचे उत्तर दडले आहे गृहपाठात…..!!!  

ब्रिटनमध्ये मूल तीन वर्षाचे झाले की त्याला शाळेत प्रवेश मिळतो. आई वडील दोन्ही नोकरीला असतील तर सहा तास रोज मूल शाळेत थांबू शकते. या तीन वर्षाच्या मुलांना ना पाढे शिकवतात, ना ABCD शिकवतात, ना अभ्यासाचे ओझे देतात. याउलट या कोवळ्या जीवांना मोठ्यांशी कसे बोलायचे, रस्त्यावरून जाताना सिग्नलचे नियम कसे पाळायचे, गाडीमध्ये बसल्यावर सीटबेल्ट कसा लावायचा, आपली रूम कशी नीटनेटकी ठेवायची, खोटे बोलायचे नाही, अश्या अनेक दैनंदिन जीवनातील गोष्टी शिकवतात. आणि दररोज मुलांना शाळेत काय शिकवले जातेय ते पालकांना सांगितले जाते—-  फक्त सांगितलेच जात नाही तर संध्याकाळी घरी एकत्र जेवण करत असताना यावर चर्चा पण करायला प्रोत्साहित करतात, ज्यामुळे मुलांना शाळेत शिकवलेले व्यवस्थित लक्षात राहील. आणि हाच या मुलांचा गृहपाठ असतो. फक्त नियमच नाही, तर आपल्या रोजच्या जीवनात घरामध्ये प्लंबर, एलेक्टरिशियन, क्लीनर किंवा कचरा गोळा करणारे लोक, हॉस्पिटलमधील डॉक्टर, ऍम्ब्युलन्स, फायर ब्रिगेड, अगदी गॅरेजमध्ये जे लोक काम करतात, त्यांचा आपल्या रोजच्या जीवनात काय उपयोग असतो याचे प्रात्यक्षिक सुद्धा देतात. वर्षातील काही दिवस या लोकांना शाळेत बोलवून मुलांसमोर प्रात्यक्षिक दाखवतात. 

असेच एके दिवशी या मुलीच्या शाळेतसुद्धा ऍम्ब्युलन्सचे प्रात्यक्षिक होते. त्या बालमनांना त्यादिवशी जे काही वर्गात सांगितले आणि दाखवले त्याची चर्चा त्यांनी त्या रात्री जेवताना आपल्या आईवडिलांबरोबर गृहपाठ म्हणून केली. 

आणि तोच गृहपाठ त्या मुलीने लक्षात ठेवून आपल्या आईचा आणि तिच्या गर्भातील बाळाचा जीव वाचवला. 

पुढे जाऊन संपूर्ण ब्रिटनभर त्याची चर्चा झाली आणि ब्रिटन सरकारने आपल्या शिक्षणपद्धतीत अजून सुधारणा करून ते अधिकाधिक प्रात्यक्षिक आणि निरीक्षण आधारित केले—- यामुळेच ब्रिटनमधील सर्वच शाळांमध्ये वर्षातील काही दिवस गॅरेज मेकॅनिकपासून, ते शेतकरी आणि त्यांची जनावरे इथपासून, ते हेलिकॉप्टर ऍम्ब्युलन्स डॉक्टरपर्यंत सर्वाना शाळेत बोलावून त्यांच्याकडून मुलांना प्रात्यक्षिक आधारित शिक्षण दिले जाते आणि त्याचा गृहपाठ रात्रीच्या जेवणावेळी पालकांकडून पक्का करून घेतला जातो. 

“आम्ही कुठेय….? “ हा प्रश्न आम्हाला कधी पडतो का? 

मुलांवर ओझे अपेक्षांचे—- 

गेले दोन दशके पाठीवरच्या दप्तराचे ओझे कमी करण्याची चर्चा करत राहिलोय —- पण या बालकांच्या मनावरील ओझ्याचे काय?—- फक्त शाळाच या मुलांना दप्तराच्या आणि गृहपाठाच्या ओझ्यात दडपून ठेवतायत का? —-

याला पालकपण जबाबदार नाहीत का? 

माझ्या मुलाला शाळेत गेले की आकडे वाचायला आणि लिहायला आलेच पाहिजेत. मुलांना ABCD आलीच पाहिजे, सर्व खेळ आलेच पाहिजेत. याहूनही पुढे जाऊन त्यांना गाणे गायला आले पाहिजे, एखादे वाद्य वाजवायला आले पाहिजे— असा सगळा अट्टाहास का? 

ज्या बालवयात मुलांनी मातीत खेळले पाहिजे, झाडावर चढले पाहिजे, नदी-विहिरीत पोहले पाहिजे, रात्री आई वडिलांबरोबर शाळेतील गमती जमतीच्या गोष्टी केल्या पाहिजेत, त्या वयात इतरांच्या मुलांसारखे स्टेजवर नाचायला लावतोय, त्याची इच्छा नसताना शाळेचा नियम म्हणून गॅदरिंगमध्ये गाणी म्हणायला लावतोय, नाटकात भाग घ्यायला सांगतोय, हार्मोनियम, गिटार, तबल्याच्या क्लासला पण पाठवतोय, गणिताच्या- इंग्लिशच्या क्लासला पण जबरदस्तीने बसवतोय —–

—–आणि यातून काही शिल्लक असेल तर सर्रास सर्व शाळा त्या कोवळ्या जीवांवर नवनवीन प्रोजेक्टचा मारा करत आहेत. आज पर्यावरणाचा– उद्या चित्रकलेचा– परवा कॉम्पुटरचा– असे रोज नवनवीन प्रोजेक्ट त्या बालबुद्धीत अक्षरशः इंजेक्शनसारखे घुसवले जात आहेत—– त्या कोवळ्या जीवाला त्याचा त्रास होतोय हे पालकांना आणि शिक्षकांना का समजत नाही ? सात वर्षाचे मूल सकाळी सातला घरातून निघतेय ते रात्री सातला घरी येतेय. 

मनाने आणि शरीराने थकलेला तो जीव पुन्हा गृहपाठाच्या ओझ्याने आणि सकाळी पुन्हा लवकर उठण्याच्या चिंतने झोपी जातोय —– 

—-आमचे गृहपाठ नेहमी अवघड इंग्लिशचे आणि किचकट गणितांचेच का असतात? हे दोनच विषय आयुष्यात सर्व काही शिकवतात का? युरोप-अमेरिकेच्या सगळ्याच मुलांना कुठे चांगले गणित येते, जपान-जर्मनीच्या मुलांना कुठे फाडफाड इंग्लिश बोलता येते, आफ्रिकेतील सगळ्याच मुलांना कुठे वयाच्या दहा बारा वर्षात कॉम्पुटरचे कोडिंग काय असते हे माहित होते. 

—-स्पर्धांची खरंच गरज आहे का ? 

—-मग आमच्याच मुलांना हे सगळे लहान वयातच यायला हवे हा अट्टाहास का?

—-गृहपाठ नेहमी लेखनाचा आणि घोकंपट्टीचाच का असतो?—  तो आई वडिलांबरोबर, आज्जी आजोबांबरोबर चर्चा करायचा का नसतो? 

—-वर्गातील चार मुलांना एखाद्या परीक्षेत कमी मार्क्स मिळाले तर शाळेच्या मुख्याध्यापकांना त्याचे का टेन्शन येते? 

ते का पालकांना बोलावून मुलांची तक्रार करतात? 

—-माझ्या शाळेची मुलं सगळ्याच विषयात, सगळ्याच खेळात, सगळ्याच अभ्यासेतर उपक्रमात इतर शाळांमधील मुलांच्या पुढे असलीच पाहिजेत हा शाळांचा पण अट्टाहास का? आणि या अट्टहासातूनच बालमनावर गृहपाठाचे ओझे थोपवले जात आहे. 

याला शाळा जेवढ्या जबाबदार आहेत तेव्हढेच आजचे स्वतःला सुशिक्षित म्हणवणारे पालक पण आहेत. 

शाळा आणि पालक या दोन्हीच्या संगनमताने हा गृहपाठाचा गुन्हा दररोज मुलांच्या माथी मारला जात आहे. 

एक दिवस गृहपाठ दिला नाही तर पालक अस्वस्थ होतायत, आसपासच्या दहा लोकांना विचारून खात्री करून घेतायत की खरंच आज गृहपाठ नाही ना.—- आम्ही शालेय अभ्यासक्रमात नवनवीन प्रयोग करतोय, नवीन पॉलिसीज घेऊन येतोय, पण स्पर्धेचे काय? —- खरंच  या बालमानांना एवढ्या लहान वयात या सगळ्या स्पर्धेची गरज आहे? 

माझे मूल सर्वच विषयात– सर्वच खेळात – सर्वच कलेत सर्वगुणसंपन्न असले पाहिजे हा पालकांचा अट्टाहास, आणि आमच्या शाळेची मुलं सर्वच क्षेत्रात यशस्वी झाली पाहिजेत हा शाळांचा अतिमहत्वाकांक्षीपणा, दोन्ही या कोवळ्या बालमनांना जीवघेण्या स्पर्धेत ढकलत आहेत. 

अजूनही वेळ गेली नाही, मूलभूत स्पर्धाविरहित सुधारणा करण्यासाठी ….. 

लेखक :  डॉ. नानासाहेब थोरात, वरिष्ठ शास्त्रज्ञ,  मेडिकल सायन्स डिव्हिजन, ऑक्सफर्ड युनिव्हर्सिटी, इंग्लंड

प्रस्तुती : सुश्री मंजुषा सुनीत मुळे

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

 इंद्रधनुष्य 

☆ ||•• क्रिकेटचे असेही भक्त ••||… श्री द्वारकानाथ संझगिरी ☆ प्रस्तुती – श्री सुनीत मुळे☆

क्रिकेटचे असे भक्त अनेक आहेत. दहा, बारा वर्षांपूर्वी मी एक समारंभ आयोजित केला  होता, तो समारंभ होता सुनील गावस्कर आणि विश्वनाथ यांच्या ६० व्या वाढदिवसानिमित्ताने. त्यांचा सत्कार अमिताभ बच्चन ह्यांनी केला होता .. त्यावेळी अमिताभ बच्चन आल्यानंतर काही क्रिकेटपटू आणि अमिताभ बच्चन ह्यांना मी एका हॉलमध्ये नेऊन बसवलं होतं. तिथे चंदू बोर्डे आणि चंदू पाटणकर हे दोन क्रिकेटपटू सुद्धा होते. बोर्डे आणि पाटणकरांनी पाहिलं की समोर अमिताभ बच्चन आहे. त्यांची इच्छा झाली की अमिताभ बच्चनला जाऊन भेटावं. म्हणून हे दोघंजण गेले आणि चंदू बोर्डेनी अमिताभ बच्चनला हात पुढे करून सांगितलं, ‘ नमस्ते ..!! मी चंदू बोर्डे ..!! ‘ 

अमिताभ बच्चन दिलखुलास हसले, आणि चंदू बोर्डेना म्हणाले की, ‘ तुम्ही तुमचं नाव कशाला सांगता ..?? मी तुम्हाला तुमचीच एक आठवण सांगतो. तुम्हाला आठवतं का की, तुम्ही १९५८ साली दिल्लीला वेस्टीइंडिज विरुद्ध  शतक ठोकलं होतं ..?? ‘ 

बोर्डे म्हणाले की, ‘ हो. मला चांगलंच आठवतंय ..!!’ 

अमिताभ पुढे म्हणाला .. ‘ तुम्हाला हे ही आठवतंय का, की त्यावेळेला काही मंडळींनी तुम्हाला खांद्यावरून उचलून पॅव्हेलियनमध्ये नेलं होतं ..?? ‘ 

बोर्डे म्हणाले .. ‘ हो. आठवतं ..! !’ 

आणि मग अमिताभ बच्चनने त्यांना सांगितलं की, ‘ त्यातला एक खांदा माझा होता ..!! ‘ 

अमिताभने हे म्हटल्यावर चंदू पाटणकर, मी, बोर्डे, खरं तर आम्ही तिथे जे होतो, ते सर्वच शहारलो ..!! 

नंतर आणखीन एक गोष्ट आम्हाला कळली की, चंदू बोर्डेना उचलणारा तिथे आणखी एक तरुण होता, जो गोरा गोमटा होता. जो अमिताभ बच्चनचा मित्र होता. त्याचं नाव होतं राजीव गांधी ..!! 

गंमत पहा या दोन मित्रांपैकी एक ‘ वन मॅन फिल्म इंडस्ट्री ‘ झाला, आणि दुसरा देशाचा पंतप्रधान ..!! 

चंदू बोर्डे ह्यांनी १९६४ साली ऑस्ट्रेलियाविरुद्ध दसऱ्याला भारताला एका छोट्या पण अफलातून खेळीने जिंकून दिलं. अत्यंत मोक्याच्या वेळेला त्यांनी अप्रतिम अशी आक्रमक फलंदाजी केली. त्यावेळेला स्टेडियममधली अनेक मंडळी स्तिमित झाली. त्यांना हर्षवायू झाला. आणि त्या आनंदाच्या भरात चंदू बोर्डेना खांद्यावरून पॅव्हेलियनमध्ये कोणी नेलं असेल ..?? 

त्या माणसाचं नाव होतं राज कपूर ..!! 

लेखक : – श्री द्वारकानाथ संझगिरी

संग्राहक : श्री सुनीत मुळे . 

डॉ अमिताभ शंकर राय चौधरी

(डॉ अमिताभ शंकर राय चौधरी जी एक संवेदनशील एवं सुप्रसिद्ध साहित्यकार के अतिरिक्त वरिष्ठ चिकित्सक  के रूप में समाज को अपनी सेवाओं दे रहे हैं। अब तक आपकी चार पुस्तकें (दो  हिंदी  तथा एक अंग्रेजी और एक बांग्ला भाषा में ) प्रकाशित हो चुकी हैं।  आपकी रचनाओं का अंग्रेजी, उड़िया, मराठी और गुजराती  भाषाओं में अनुवाद हो  चुकाहै। आप ‘कथाबिंब ‘ द्वारा ‘कमलेश्वर स्मृति कथा पुरस्कार (2013, 2017 और 2019) से पुरस्कृत हैं एवं महात्मा गांधी अंतरराष्ट्रीय हिंदी विश्वविद्यालय, वर्धा द्वारा “हिंदी सेवी सम्मान “ से सम्मानित हैं।)

धत् तेरे की, धत् तेरे की

यह भी कोई बात हुई ?

दिनभर कैसे सूरज चमका

डूब गया तो रात हुई ?

हा – हा – ही – ही हँसते हैं हम

पक्षी भी क्या गाता है ?

कौआ राग अलापे भी तो

तानसेन कहलाता है ?

दादा दादी बुड्ढे हैं क्या ?

दाँत नहीं तो नहीं सही।

छोटू का तो एक दाँत है

वह भी बुड्ढा हुआ कहीं ?

नहीं पढ़ा, न हुआ होमवर्क,

टीचर आग उगलते हैं।

डंडा नहीं, आइसक्रीम दें !

ठंडे से क्या डरते हैं ?

© डॉ. अमिताभ शंकर राय चौधरी