डाॅ. निशिकांत श्रोत्री
इंद्रधनुष्य
☆ श्रीमद्‌भगवद्‌गीता — अध्याय दुसरा – (श्लोक ६१ ते ७२) – मराठी भावानुवाद ☆ डाॅ. निशिकांत श्रोत्री ☆
संस्कृत श्लोक…
☆
तानि सर्वाणि संयम्य युक्त आसीत मत्परः ।
वशे हि यस्येन्द्रियाणि तस्य प्रज्ञा प्रतिष्ठिता ॥ ६१ ॥
☆
गात्रा अपुल्या अधीन करुनी साधके करावे ध्यान
स्थिर करण्याला चित्ताला व्हावे मम स्वाधीन
वश केले ज्याने गात्रांना संयमासि राखून
स्थिर होउनिया त्याची प्रज्ञा होइल तो स्थितप्रज्ञ ॥६१॥
☆
ध्यायतो विषयान्पुंसः सङ्गस्तेषूपजायते ।
सङ्गात्सञ्जायते कामः कामात्क्रोधोऽभिजायते ॥ ६२ ॥
☆
चिंतन करिता विषयांचे आसक्तीचा जन्म
आसक्ती पोटी होई निर्माण विषयांप्रति काम
ध्यास लागतो कामपूर्तिचा आसक्तीने अगाध
विध्न कामनेमध्ये येता उसळुनी येई क्रोध ॥६२॥
☆
क्रोधाद्भवति सम्मोहः सम्मोहात्स्मृतिविभ्रमः ।
स्मृतिभ्रंशाद्‌ बुद्धिनाशो बुद्धिनाशात्प्रणश्यति ॥ ६३ ॥
☆
क्रोधापोटी मूढभाव ये मूढता दे स्मृतिभ्रंश
स्मृतिभ्रंशाने बुद्धीनाश बुद्धीनाशाने हो सर्वनाश ॥६३॥
☆
रागद्वेषवियुक्तैस्तु विषयानिन्द्रियैश्‍चरन्‌ ।
आत्मवश्यैर्विधेयात्मा प्रसादमधिगच्छति ॥ ६४ ॥
☆
क्रोधद्वेष विरहित गात्रे ठेवुनि अपुल्या अधिन
अपुल्या स्वाधिन आहे ज्याच्या अपुले अंतःकरण
विषयांचा उपभोग भोगुनी मनातुनीही अलिप्त
प्रसन्नता अध्यात्मिक त्याच्या अंतःकरणा प्राप्त ॥६४॥
☆
प्रसादे सर्वदुःखानां हानिरस्योपजायते ।
प्रसन्नचेतसो ह्याशु बुद्धिः पर्यवतिष्ठते ॥ ६५ ॥
☆
समस्त दुःखहरण करी अंतःकरणी प्रसन्नता
निवृत्त प्रज्ञा प्रसन्नचित्ता शाश्वत मिळे ती स्थिरता ॥६५॥
☆
नास्ति बुद्धिर‍युक्तस्य न चायुक्तस्य भावना ।
न चाभावयतः शान्तिरशान्तस्य कुतः सुखम्‌ ॥ ६६ ॥
☆
नाही जयाला इंद्रियविजय नाही तयाला स्थिरबुद्धी
चंचल बुद्धी अंतःकरणी ना कधी होते भावना वृद्धी
भावनाहीन मनुजाला कशी प्राप्त व्हावी शांती
शांती नसता मनुष्याला कोठुनिया ती सुखप्राप्ती ॥६६॥
☆
इन्द्रियाणां हि चरतां यन्मनोऽनुविधीयते ।
तदस्य हरति प्रज्ञां वायुर्नावमिवाम्भसि ॥ ६७ ॥
☆
जलातल्या तरनावेला वाहुन नेई पवन
विषयासक्त इंद्रिय भरकटते अपुले मन
अशा गात्रप्रभावाने येई ग्लानी बुद्धीला
कशी मिळावी शांती भान हरपल्या प्रज्ञेला ॥६७॥
☆
तस्माद्यस्य महाबाहो निगृहीतानि सर्वशः ।
इन्द्रियाणीन्द्रियार्थेभ्यस्तस्य प्रज्ञा प्रतिष्ठिता ॥ ६८ ॥
☆
विषयांपासून सर्वस्वी विरक्त इंद्रिये ज्याची
महावीरा सर्वस्वी प्रज्ञा स्थिर शाश्वत त्याची ॥६८॥
☆
या निशा सर्वभूतानां तस्यां जागर्ति संयमी ।
यस्यां जाग्रति भूतानि सा निशा पश्यतो मुनेः ॥ ६९ ॥
☆
सकल जीवांची असता रात्र संयमी असतो जागृत
सारे जीवित जागे असता परमज्ञानी मुनीची रात्र ॥६९॥
☆
आपूर्यमाणमचलप्रतिष्ठं समुद्रमापः प्रविशन्ति यद्वत्‌ ।
तद्वत्कामा यं प्रविशन्ति सर्वे स शान्तिमाप्नोति न कामकामी ॥ ७० ॥
☆
अचल प्रतिष्ठित परिपूर्ण जलधीत
सरिताजल ना करित त्या विचलित
सर्व भोग जीवनी विकार विरहित
स्थितप्रज्ञास ना विकारीस शांति प्राप्त ॥७०॥
☆
विहाय कामान्यः सर्वान्पुमांश्चरति निःस्पृहः ।
निर्ममो निरहङ्कारः स शान्तिमधिगच्छति ॥ ७१ ॥
☆
कामनांचा त्याग निःस्पृह निरहंकार निर्मम जीवन
प्राप्त तयाला होई अखंड समाधान शांतीचे वरदान ॥७१॥
☆
एषा ब्राह्मी स्थितिः पार्थ नैनां प्राप्य विमुह्यति ।
स्थित्वास्यामन्तकालेऽपि ब्रह्मनिर्वाणमृच्छति ॥ ७२ ॥
☆
ब्रह्मप्राप्त स्थिती लाभता योगी मोहमुक्त
अंतकाळी देखिल तया ब्रह्मानंद प्राप्त ॥७२॥
☆
ॐ तत्सदिति श्रीमद्‌भगवद्‌गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे साङ्ख्ययोगो नाम द्वितीयोऽध्यायः ॥ २ ॥
ॐ श्रीमद्भगवद्गीताउपनिषद तथा ब्रह्मविद्या योगशास्त्र विषयक श्रीकृष्णार्जुन संवादरूपी सांख्ययोग नामे द्वितीय अध्याय संपूर्ण ॥२॥
☆
– क्रमशः भाग दुसरा
अनुवादक : © डॉ. निशिकान्त श्रोत्री
एम.डी., डी.जी.ओ.
मो ९८९०११७७५४
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
कवितेचा उत्सव 
वाचताना वेचलेले 
– “चांद उगवला आणि…” – 
