Author: Hemant Bawankar

डाॅ. निशिकांत श्रोत्री 

 इंद्रधनुष्य 

☆ गीत ऋग्वेद – मण्डल १ – सूक्त २२ – ऋचा १५ ते  २१   ☆ डाॅ. निशिकांत श्रोत्री ☆

ऋग्वेद – मण्डल १ – सूक्त २२ ऋचा १५ ते  २१

देवता : विष्णू

आज मी आपल्यासाठी मेधातिथि कण्व या ऋषींनी विष्णुदेवतेला  उद्देशून रचलेल्या ऋग्वेदाच्या पहिल्या मंडळातील  बाविसाव्या सूक्तातील सोळा ते एकवीस या ऋचा आणि त्यांचे मराठी गीत रुपांतर सादर करीत आहे. 

मराठी भावानुवाद : 

स्यो॒ना पृ॑थिवि भवानृक्ष॒रा नि॒वेश॑नी । यच्छा॑ नः॒ शर्म॑ स॒प्रथः॑ ॥ १५ ॥

कनवाळू हे पृथ्वीमाते रक्षण हे तव कर्म

विध्वंस न करणे कोणाचा हाची तुझा गे धर्म

सकलसमावेशक तू असशी आम्हावरी धरि दृष्टी

सौख्यदायि होउनी आम्हाला दान करी संतुष्टी ||१५||

☆

अतो॑ दे॒वा अ॑वन्तु नो॒ यतो॒ विष्णु॑र्विचक्र॒मे । पृ॒थि॒व्याः स॒प्त धाम॑भिः ॥ १६ ॥

जेथे म्हणुनी श्रीविष्णूंनी केले आक्रमण 

अवनीच्या सप्तप्रदेशांचे  केले ते खंडन

सर्वप्रदेशी हे देवांनो करा अमुचे रक्षण

तुम्हाविना संरक्षण करण्या आहे दुसरे कोण ||१६|| 

☆

इ॒दं विष्णु॒र्वि च॑क्रमे त्रे॒धा नि द॑धे प॒दम् । समू॑ळ्हमस्य पांसु॒रे ॥ १७ ॥

श्रीविष्णूंनी अखील विश्व केले पादाक्रांत

वामनरूपे तीन पाऊले ठेउनिया जगतात

निमग्न झाली त्यांच्या चरणाच्या धुळीत सृष्टी

आम्हावरती धरा सदैव कृपापूर्ण तव दृष्टी ||१७||

☆

त्रीणि॑ प॒दा वि च॑क्रमे॒ विष्णु॑र्गो॒पा अदा॑भ्यः । अतो॒ धर्मा॑णि धा॒रय॑न् ॥ १८ ॥

संरक्षण करतो जगताचा विष्णू अपराजित

स्थापियले अवनीवरती धर्माचे नियम समस्त

विशाल अपुली तीन पावले टाकुनिया त्याने 

अवघ्या विश्वाला व्यापीले अपुल्या मायेने ||१८||

☆

विष्णोः॒ कर्मा॑णि पश्यत॒ यतो॑ व्र॒तानि॑ पस्प॒शे । इंद्र॑स्य॒ युज्यः॒ सखा॑ ॥ १९ ॥

पराक्रमी विष्णूंची कर्मे अलौकीक गाजती 

कृत्यांच्या योगे ते  साऱ्या कर्मांना पाहती 

इंद्राचा हा सहाय्यकारक असे स्नेही त्याचा

श्रद्धेच्या दृष्टीने पहावे  कर्मांना त्याच्या ||१९||

☆

तद्विष्णोः॑ पर॒मं प॒दं सदा॑ पश्यन्ति सू॒रयः॑ । दि॒वीव॒ चक्षु॒रात॑तम् ॥ २० ॥

पंडित जेव्हा  विष्णूच्या त्या परमपदा पाहती

महती त्याची जाणून घ्याया जिज्ञासू होती

चकित होऊनी विस्मयकारक विष्णूलोकाने 

नेत्र तयांचे विस्फारत जणु व्योमाच्या दर्शने ||२०||

☆

तद्विप्रा॑सोःविप॒न्यवो॑ जागृ॒वांसः॒ समिं॑धते । विष्णो॒र्यत्प॑र॒मं प॒दम् ॥ २१ ॥

सदैव जागृत भक्त स्तवितो बुद्धिशाली विद्वान 

परमपदाने विष्णूच्या त्या प्रभावीत होऊन 

ज्ञात जाहल्या विष्णूलोकाचे करिती स्तवन

अखील विश्वामध्ये प्रसार करिती त्या गाउन ||२१||

☆

(या ऋचांचा व्हिडीओ  गीतरुपात युट्युबवर उपलब्ध आहे.या व्हिडीओची लिंक येथे देत आहे. हा व्हिडीओ ऐकावा, लाईक करावा आणि सर्वदूर प्रसारित करावा. कृपया माझ्या या चॅनलला सबस्क्राईब करावे.) 

https://youtu.be/khU_eGlo-GY

Attachments area

Preview YouTube video Rugved Mandal 1 Sukta 25 Rucha 15 – 21

Rugved Mandal 1 Sukta 25 Rucha 15 – 21

 

© डॉ. निशिकान्त श्रोत्री

मो ९८९०११७७५४

 वाचताना वेचलेले 

“वपु यांच्या लेखनातली काही विचारपुष्पे  —…”   प्रस्तुती – सुश्री सुप्रिया केळकर ☆ 

व. पु. काळे सरांच्या कथा आणि कादंबऱ्यातून जीवनाची बरीचशी कोडी उलगडली जातात.

त्यांच्या लेखनसंपदेतून काही विचारपुष्पे सर्व वपुप्रेमींना समर्पित…..

१) सर्वात जवळची माणसे सर्वात जास्त दुःख देतात 

२) सर्वात जीवघेणा क्षण कोणता? — खूप सदभावनेने  एखादी गोष्ट करायला जावं आणि स्वतःचा काही अपराध नसताना पदरी फक्त वाईटपणाच  यावा व सद्हेतूंचीच शंका घेतली जावी. 

३) सहनशक्ती जितकी चिवट तेवढा संसार चालतो. 

४) प्रेम म्हणजे काय? दुसऱ्याच्या डोळ्यात आपली प्रतिमा पाहणे. 

५) माणसाच्या जीवनाचा रथ प्रेमाच्या इंधनावर चालतो.

६) स्वतःजवळ जे असते तेच माणूस दुसऱ्याला देऊ शकतो. 

७) माणसाच्या जाण्यापेक्षा तो परत कधीही दिसणार नाही याच जाणिवेने मन जास्त दुःखी होते. 

८) हसतीखेळती बायको हे केवढे वैभव आहे महाराजा. 

९) सहवासाचा आनंद पैश्यात मांडता येत नाही. 

१०) चूक नसतानाही केवळ वाद टाळावा म्हणून घेतलेली माघार हे संयमाचे मोठे प्रतीक आहे. 

११) स्वतःच्या खिशाला ना परवडणारी स्वप्ने फक्त “बापच” विकत घेऊ शकतो.

१२) खर्च केल्याचे दुःख नसते, हिशोब लागला नाही की त्रास होतो.

१३) सर्वात जवळ असणाऱ्या माणसाने धोका दिल्याशिवाय जाग येत नाही. 

१४) नातवंडं झाल्यावर म्हाताऱ्याचा विरोध बोथट होतो म्हणतात. 

१५) माणसाने समोर बघायचे का मागे – यावरच पुष्कळसं सुख दुःख अवलंबून असते. 

१६) मन सांभाळायचं ठरवलं तर मन मारावं लागतं. एका वेळेला एकच साधता येते, स्वतःचं सुख नाहीतर दुसऱ्याचा मन.

१७) लोक खरं  मनात बोलतात आणि खोटं जगाला ओरडून सांगतात.

१८) आपल्याला वाटतं तितकं आपण स्वतंत्र नसतो.

१९) समजूत घालायला कोणी नसले की स्वतःलाच बळ आणावं लागतं. . 

२०) अपेक्षित गोष्टीपेक्षा अनपेक्षित गोष्टीत जास्त आनंद असतो. नाही का?

२१) जो गेल्यानंतरच कळतो त्याला “तोल” म्हणतात.

•  वसंत पुरुषोत्तम काळे 

संग्राहिका – सुश्री सुप्रिया केळकर

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्री नंदकुमार पंडित वडेर

 प्रतिमेच्या पलिकडले 

☆ भ्रम विभ्रम… ☆ श्री नंदकुमार पंडित वडेर ☆

काही गोष्टी अश्या असतात नजरेला दिसतात त्या खऱ्या तश्या नसतात मुळीच… नजरबंदी होते डोळ्यांना… आणि जे दिसतं तेच सत्य मानून बसतो… याही पलिकडं काही असेल मानायलाच तयार नसतो… जे मला तेच तुम्हालाही तसंच दिसतं समजलेलं असं कळतं तेव्हा तर आपली पक्की खात्री होते आपलं काही चुक नाही… पण इथचं तर आपण पुरते फसले जातो… होता तो भ्रभ आपला…सूर्यप्रकाशात जेव्हा सत्य उजेडात येते तेव्हा कळते भ्रमाचा भोपळा फुटला… दिसतं तसं नसतं म्हणून तर जग फसतं… असं नाही तर काही वेळेला तीन बाजूच कळतात आणि चौथी बाजूचा विचार शिवत नसतो मनात.. त्रिशंकूची अवस्था होते आपली… कुणी तैलबुद्धीचा करतो वेगळा विचार … अन त्यालाच समजून जातं त्याचं सारं.. हवेत तरंगत विहरत होते म्हातारीचे केस.. रवि किरणाने ते रुपेरी चमकलेले… तमा मागून येतो असाच रुप्याची उधळण करत आशेचा प्रकाश तो.. प्रत्येक दिवसाला देई नवा नवा आयाम तो.. स्वप्नांची क्षितीजं खुलवून दाखवताना सांगतो उठ झटकून टाक ती मरगळ. उचल ते पाऊल अन ध्येयाकडे नजर टाक.. निवळले भ्रमाचे धुके प्रकाशले सोने सत्याचे.. 

©  नंदकुमार पंडित वडेर

विश्रामबाग, सांगली

मोबाईल-99209 78470 ईमेल –[email protected]

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

डॉ कुंवर प्रेमिल

(संस्कारधानी जबलपुर के वरिष्ठतम साहित्यकार डॉ कुंवर प्रेमिल जी को  विगत 50 वर्षों से लघुकथा, कहानी, व्यंग्य में सतत लेखन का अनुभव हैं। अब तक 450 से अधिक लघुकथाएं रचित एवं बारह पुस्तकें प्रकाशित। 2009 से प्रतिनिधि लघुकथाएं (वार्षिक) का सम्पादन एवं ककुभ पत्रिका का प्रकाशन और सम्पादन। आपने लघु कथा को लेकर कई  प्रयोग किये हैं।  आपकी लघुकथा ‘पूर्वाभ्यास’ को उत्तर महाराष्ट्र विश्वविद्यालय, जलगांव के द्वितीय वर्ष स्नातक पाठ्यक्रम सत्र 2019-20 में शामिल किया गया है। वरिष्ठतम  साहित्यकारों  की पीढ़ी ने  उम्र के इस पड़ाव पर आने तक जीवन की कई  सामाजिक समस्याओं से स्वयं की पीढ़ी  एवं आने वाली पीढ़ियों को बचाकर वर्तमान तक का लम्बा सफर तय किया है, जो कदाचित उनकी रचनाओं में झलकता है। हम लोग इस पीढ़ी का आशीर्वाद पाकर कृतज्ञ हैं। आज प्रस्तुत है आपका  एक विचारणीय लघुकथा  ‘‘धींगा मस्ती’।)

संपादक प्रतिनिधि लघुकथाएं

संपर्क – एम आई जी -8, विजय नगर, जबलपुर – 482 002 मध्यप्रदेश मोबाइल 9301822782

श्री संजय भारद्वाज

(श्री संजय भारद्वाज जी – एक गंभीर व्यक्तित्व । जितना गहन अध्ययन उतना ही  गंभीर लेखन।  शब्दशिल्प इतना अद्भुत कि उनका पठन ही शब्दों – वाक्यों का आत्मसात हो जाना है।साहित्य उतना ही गंभीर है जितना उनका चिंतन और उतना ही उनका स्वभाव। संभवतः ये सभी शब्द आपस में संयोग रखते हैं  और जीवन के अनुभव हमारे व्यक्तित्व पर अमिट छाप छोड़ जाते हैं।  हम आपको प्रति रविवार उनके साप्ताहिक स्तम्भ – संजय उवाच शीर्षक  के अंतर्गत उनकी चुनिन्दा रचनाएँ आप तक  पहुँचा रहे हैं। सप्ताह के अन्य दिवसों पर आप उनके मनन चिंतन को  संजय दृष्टि के अंतर्गत पढ़ सकते हैं। )

संजय दृष्टि – आज

अपने शब्दकोश से

निष्कासित कर दिया

मैंने एक शब्द…’कल’..,

फिर वह बीता कल हो

या आता कल..,

अब केवल अपना

आज जीता हूँ,

यही कारण है;

बीते और आते कल का

आनंदरस भी पीता हूँ…!

© संजय भारद्वाज 

श्री प्रदीप शर्मा

(वरिष्ठ साहित्यकार श्री प्रदीप शर्मा जी द्वारा हमारे प्रबुद्ध पाठकों के लिए साप्ताहिक स्तम्भ “अभी अभी” के लिए आभार।आप प्रतिदिन इस स्तम्भ के अंतर्गत श्री प्रदीप शर्मा जी के चर्चित आलेख पढ़ सकेंगे। आज प्रस्तुत है आपका आलेख – “ढाई आखर हम्म का “।)  

हमारे अक्षर ज्ञान में हमने कई ढाई आखर प्रेम से और जबरदस्ती भी सीखे हैं,विद्या,ज्ञान और शिक्षा की दीक्षा हमें ढाई आखर वाले, वर्मा, शर्मा, व्यास और मिश्रा जैसे गुरुओं से ही प्राप्त हुई है,लेकिन ढाई आखर का हम्म हमें आज तक किसी बाल भारती अथवा शब्दकोश में नजर नहीं आया।

दो अक्षर की कथा, तीन अक्षर की कहानी, और ढाई आखर की अंग्रेजी की स्टोरी भी हमने ख़ूब पढ़ी, लेकिन मजाल है कि रानी केतकी की कहानी से लेकर उसकी रोटी तक कहीं भी हमें, हम्म शब्द नजर आया हो । हमारी पूरी जिंदगी भी हम, हमारे और हमारी जैसे शब्दों से ही गुजर गई, लेकिन किसी अंग्रेजी स्टोरी में भी Hmm शब्द नजर नहीं आया ।।

आखिर आज की कथा, कहानियों और ब्लॉग में यह हम्म वाला वायरस कहां से चला आया। चावल में कंकर और रास्ते में स्पीड ब्रेकर की तरह जब किसी वाक्य में हमें हम्म पड़ा नज़र आता है,तो हम उसे उलांघकर नहीं निकल सकते । हम भी मन में एक मंत्र की तरह हम्म, गुनगुना ही लेते हैं, मानो हम्म्म, कोई टोटका हो ।

हमें बार बार बस यही खयाल आता है कि हम्म, इसकी जरूरत क्या है । हमने आज तक अपनी भाषा में इसका प्रयोग क्यों नहीं किया। क्या अवचेतन में, बोलचाल में, गलती से भी, हमारे मुंह से भी, यह ढाई आखर प्रकट हुआ है । तो जवाब यही आता है, हुंह! हम क्या जानें ।।

हमारा गूगल ज्ञान तो यह कहता है कि, हम्म Hmm का मतलब हां, हूं, yes कुछ भी हो सकता है । Hmmm एक ऐसा शब्द है जिसे हम अपने expressions को व्यक्त करने के लिए प्रयोग करते हैं। पहला कवि वियोगी कहलाता है, उसी तर्ज पर कोई तो पहला लेखक होगा, जिसने सबसे पहले पहल इस ढाई अक्षर के हम्म जैसे हथौड़े का प्रयोग किया होगा ।

जहां चाह है वहां राह है, लेकिन हम राह में इतना भी नहीं भटकना चाहते कि अर्थ का अनर्थ ही हो जाए । एक ज्ञान तो यह भी कहता है कि जब इसका प्रयोग HMM की तरह होता है तो आप इसे hug me more भी समझ सकते हैं। हम HMM के इस तरह के दुरुपयोग से पूरी तरह असहमत हैं ।।

हम अपने लेखन और व्यंग्य में ढाई आखर के इस हम्म की प्रयोग की संभावनाओं पर शोध कर रहे हैं । डा.कामिल बुल्के, भोलानाथ तिवारी अथवा डा.हरदेव बाहरी के शब्दकोश तो खैर हमारे मार्गदर्शक हैं ही, वरिष्ठ मनीषी, विद्वान एवं साहित्यविद् भी हमें आशीर्वाद और सहयोग प्रदान करेंगे, ऐसी आशा है । हम्म पे बड़ी जिम्मेदारी, देख रही दुनिया सारी ।।

    ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

© श्री प्रदीप शर्मा

संपर्क – १०१, साहिल रिजेंसी, रोबोट स्क्वायर, MR 9, इंदौर

मो 8319180002