हिन्दी साहित्य – कविता ☆ “मेघदूतम्” श्लोकशः हिन्दी पद्यानुवाद # मेघदूत ….पूर्वमेघः ॥१.४०॥ ☆ प्रो. चित्र भूषण श्रीवास्तव ‘विदग्ध’

महाकवि कालीदास कृत मेघदूतम का श्लोकशः हिन्दी पद्यानुवाद : द्वारा प्रो. चित्र भूषण श्रीवास्तव ‘विदग्ध’

☆ “मेघदूतम्” श्लोकशः हिन्दी पद्यानुवाद # मेघदूत ….पूर्वमेघः ॥१.४०॥ ☆

 

पश्चाद उच्चैर्भुजतरुवनं मण्डलेनाभ्लीनः

सांध्यं तेजः प्रतिनवजपापुष्परक्तं दधानः

नृत्तारम्भे हर पशुपतेर आर्द्रनागाजिनेच्चां

शान्तोद्वेगस्तिमितनयनं दृष्टभक्तिर भवान्या॥१.४०॥

 

फिर नृत्य में उठे भुजतरु शिखर लिप्त

हो , शंभु के धर जुही सांध्य लाली

हर गज अजिन आद्र परिधान इच्छा

लखें भक्ति , सस्मितवदन तव , भवानी

 

© प्रो. चित्र भूषण श्रीवास्तव ‘विदग्ध’   

A १, विद्युत मण्डल कालोनी, रामपुर, जबलपुर. म.प्र. भारत पिन ४८२००८

≈ ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडल (हिन्दी) – श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’/श्री जय प्रकाश पाण्डेय ≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – साप्ताहिक स्तम्भ ☆ सुजित साहित्य # 64 – एक कविता तिची माझी..! ☆ श्री सुजित कदम

श्री सुजित कदम

☆ साप्ताहिक स्तंभ – सुजित साहित्य #64 ☆ 

☆ एक कविता तिची माझी..! ☆ 

एक कविता तिची माझी ..

रोज भेटते फेसबुक वरती .

भिजलेल्या पानांची ..

कोसळत्या सरींची ..

निथळत्या थेंबाची ..

तर कधी.. हळूवार पावसाची…!

 

एक कविता तिची माझी ..

रोज भेटते फेसबुक वरती.

गुलाबांच्या फुलांची ..

पाकळ्यांवरच्या दवांची ..

गार गार वा-याची ..

तर कधी.. गुणगुणां-या गाण्यांची…!

 

एक कविता तिची माझी ..

रोज भेटते फेसबुक वरती .

वाहणा-या पाण्याची..

सुंदर सुंदर शिंपल्याची ..

अनोळखी वाटेवरची ..

तर कधी ..फुलपाखरांच्या पंखावरची…!

 

एक कविता तिची माझी ..

रोज भेटते फेसबुक वरती.

उगवत्या सुर्याची ..

धावणा-या ढगांची..

कोवळ्या ऊन्हाची ..

तर कधी पुर्ण.. अपूर्ण सायंकाळची…!

 

एक कविता तिची माझी ..

रोज भेटते फेसबुक वरती .

काळ्या कुट्ट काळोखाची..

चंद्र आणि चांदण्यांची ..

जपलेल्या आठवणींची ..

तर कधी.. ओलावलेल्या पापण्यांची…!

 

एक कविता तिची माझी ..

रोज भेटते फेसबुक वरती .

पहील्या वहील्या भेटीची ..

गोड गुलाबी प्रेमाची ..

त्याच्या तिच्या विरहाची ..

तर कधी.. शांत निवांत क्षणांची ..!

 

एक कविता तिची माझी ..

रोज भेटते फेसबुक वरती .

कधी तिच्या मनातली ..

कधी माझ्या मनातली..

एक कविता तिची माझी ..

रोज भेटते फेसबुक वरती..!

 

© सुजित कदम

पुणे, महाराष्ट्र

मो.७२७६२८२६२६

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित  ≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – कवितेचा उत्सव ☆ शिशीर धुके ☆ श्रीशैल चौगुले

श्रीशैल चौगुले

☆ कवितेचा उत्सव ☆ शिशीर धुके ☆ श्रीशैल चौगुले ☆

धुक्यांचे आभाळ  रानभर पांगले

फुल वेली दंगले  दवाळून रंगले.

फिकी-फिकी प्रभात पुर्वदिशा फिकी

धुकाळून डोंगर  रस्ते सगर झिंगले.

झाडांवर  पाखरे  हिमाळून सरित

दुपारचे ऊनही   धुक्यातच बिंबले.

ऋतुहिम गारवे  निसर्गात हिरवे

माणसाशी बरवे  पारवेही थांबले.

अंगणीचे ओलावे  धुक्यानेच पेलावे

धराईने तोलावे  शिशीराचे झोंबले.

 

© श्रीशैल चौगुले

९६७३०१२०९०

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित  ≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – जीवनरंग ☆ परिपुर्ती – भाग-4 ☆ श्रीमती अनिता जयंत खाडीलकर

श्रीमती अनिता जयंत खाडीलकर

 

☆ जीवनरंग ☆ परिपुर्ती – भाग-4 ☆ श्रीमती अनिता जयंत खाडीलकर ☆ 

दिड वाजता आजी-आजोबा व काकू जेवणं आटोपून दवाखान्यात आली. त्यांनी आपण दवाखान्यात थांबतो म्हणून सांगून विश्वासराव, नमिता, व काकांना घरी पाठवले. ती घरी गेली जेवली. सर्वांनी थोडावेळ विश्रांती घेतली. साडेचारला विश्वासराव कामावर गेले. जाताना त्यांनी नमिताला दवाखान्यात सोडले. तिने चहा आणला होता. तो सर्वांनी घेतला. दिपक त्याचवेळी शुध्दीवर यायला लागला होता. पण डॉक्टरांनी त्याला परत विश्रांती मिळावी म्हणून पेनकिलर व सलाईन लावले. रात्री परत विश्वासराव व काका दवाखान्यात थांबले व आजी-आजोबा, काकू, नमिता घरी गेली. मंगळवारी सकाळी १० वाजता गाठीचे रिपोर्ट आले. त्यात काहीच दोष निघाला नाही. त्यामुळे सर्वजण निश्चिंत झाली. मग डॉक्टरांनी दिपकला जखम भरून येण्याची व आराम मिळेल अशी औषधे सुरू केली. त्याला मंगळवारपासून हळूहळू जेवणही नेहमीप्रमाणे सुरू करण्यात आले. तो नीट उठून आपापला हिंडूफिरू लागल्यावर १० दिवसांनी सर्व नीट चेकिंग करून टाके काढून औषधांच्या व इतर सुचना देऊन घरी सोडले. त्यावर्षी त्याला शाळेतील दहावीच्या परिक्षेला बसू नको म्हणून सांगून गँप घेण्यास सांगितले. वर्षभर दिपकला डॉक्टरांची ट्रिटमेंट सुरू होती. डॉ. वझेंनी सांगितल्याप्रमाणे त्याच्या बोलण्यावर थोडासा परिणाम झाला होता. फार नाही पण काही जोडाक्षरे तो पटकन उच्चारू शकत नसे व थोडा सावकाश बोलत असे. बाकी सर्व छान होते. दर पंधरा दिवसांनी डॉक्टर त्याचे चेकिंग करत होते. आता त्याचा प्रतिसादही छान मिळत होता.

क्रमशः….

© श्रीमती अनिता जयंत खाडीलकर

सह्याद्री अपार्टमेंट, खाडीलकर गल्ली, बालगंधर्व नाट्यमंदिर समोर, ब्राह्मणपुरी, मिरज,जि. सांगली

मो 9689896341

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित ≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – जीवनरंग ☆ बोध कथा – धन्य सेवक ☆ अनुवाद – अरुंधती अजित कुळकर्णी

☆ जीवनरंग ☆ बोध कथा – धन्य सेवक ☆ अनुवाद – अरुंधती अजित कुळकर्णी ☆ 

||कथासरिता||

(मूळ –‘कथाशतकम्’  संस्कृत कथासंग्रह)

? लघु बोध कथा?

कथा १८. धन्य सेवक

अनंतपुर नावाच्या नगरात कुंतिभोज नावाचा राजा राज्य करत होता. एकदा तो आपले मंत्री, पुरोहित व इतर सभाजनांसह सभेत  सिंहासनावर बसला होता. त्यावेळी कोणी एक हातात शस्त्रास्त्रे असलेला क्षत्रिय सभेत येऊन राजाला प्रणाम करून म्हणाला, “महाराज, मी धनुर्विद्येचा खूप अभ्यास केलेला आहे. पण मला कोठेही काम न  मिळाल्याने  दुःखी आहे म्हणून आपणा जवळ आलो आहे.”  राजाने त्याला रोज शंभर रुपये वेतन देण्याचे कबूल  करून स्वतःजवळ ठेवून घेतले.  तेव्हापासून तो रात्रंदिवस राजभवनाजवळ वास्तव्य करत होता.

एकदा राजा रात्रीच्या समयी राजवाड्यात झोपला असताना कोण्या एका स्त्रीचा आक्रोश त्याला ऐकू आला. तेव्हा त्याने त्या क्षत्रिय सेवकाला  बोलावून त्याबद्दल चौकशी करण्यास सांगितले.  त्यावर सेवक म्हणाला, “ महाराज,  गेले दहा दिवस मी हा आक्रोश ऐकतोय. पण काही कळत नाही. जर आपण आदेश दिला तर मी याविषयी माहिती काढून येतो.”  राजाने त्याला त्वरित परवानगी दिली. हा सेवक कुठे जातो हे बघण्याच्या विचाराने राजा वेषांतर करून त्याच्या पाठोपाठ जाऊ लागला.

एका देवीच्या देवळाजवळ जवळ बसून रडणारी एक स्त्री पाहून सेवकाने विचारले, “तू कोण आहेस? का रडतेस?”  तेव्हा ती स्त्री म्हणाली, “मी कुंतिभोज राजाची राजलक्ष्मी आहे. तीन दिवसांनंतर राजा मृत्यू पावणार आहे. त्याच्या निधनानंतर मी कुठे जाऊ?  कोण माझे रक्षण करील?  या विचाराने मी रडत आहे.” “राजाच्या रक्षणार्थ  काही उपाय आहे का?”  तसे सेवकाने पुन्हा पुन्हा विचारल्यावर ती स्त्री सेवकाला म्हणाली, “जर स्वतःचा पुत्र या दुर्गादेवीला बळी दिलास तर राजा चिरकाळ जगेल.” “ठीक आहे.  मी आत्ताच पुत्राला आणून देवीला बळी देतो” असे म्हणून सेवकाने घरी येऊन मुलाला सगळा वृत्तांत सांगितला. पुत्र म्हणाला, “तात, या क्षणीच  मला तिकडे घेऊन चला. माझा बळी देऊन राजाचे रक्षण करा. राजाला जीवदान मिळाले तर त्याच्या आश्रयाला असणारे अनेक लोक सुद्धा जगतील.”

सेवकाने मुलाला देवळात नेऊन त्याचा बळी देण्यासाठी तलवार काढली. तेवढ्यात स्वतः देवी तिथे प्रकट झाली व सेवकाला म्हणाली, “तुझ्या साहसाने मी प्रसन्न झाले आहे. मुलाचा वध करू नकोस.  इच्छित वर माग.”  सेवक म्हणाला, “ हे देवी, कुंतिभोज राजाचा अपमृत्यू  टळून त्याने चिरकाळ प्रजेचे पालन करीत सुखाने जगावे असा मला वर दे.” “ तथास्तु!”  असे म्हणून देवी अंतर्धान पावली.  त्यामुळे खूप आनंदित झालेला सेवक मुलाला घरी ठेवून राजभवनाकडे निघाला. इकडे वेषांतरित राजा घडलेला प्रसंग पाहून सेवकाच्या दृष्टीस न पडता राजभवनात उपस्थित झाला. सेवक राजभवनात येऊन राजाला म्हणाला, “महाराज, कोणी एक स्त्री पतीशी भांडण झाल्याने रडत होती. तिची समजूत काढून तिला घरी सोडून आलो”. राजा त्याच्या ह्या उपकारामुळे खूप खुश झाला व त्याने सेवकाला सेनापतीपद बहाल केले.

तात्पर्य – खरोखरच श्रेष्ठ सेवक आपल्या स्वामीवर ओढवलेल्या संकटाचे निवारण करताना प्राणांची सुद्धा पर्वा करीत नाहीत.

अनुवाद – © अरुंधती अजित कुळकर्णी

≈ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित ≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – मनमंजुषेतून ☆ विविध गुणदर्शन ☆ श्री अमोल अनंत केळकर

श्री अमोल अनंत केळकर

☆ मनमंजुषेतून ☆ विविध गुणदर्शन ☆ श्री अमोल अनंत केळकर ☆ 

मंडळी नमस्कार ?

शाळेत असताना  आमचे काही  सगळ्यात आवडते  दिवस असायचे ते म्हणजे २६ जानेवारी, १५ ऑगष्ट, शेवटची मारुती पूजा आणि  विविध गुणदर्शन/स्नेहसंमेलन (तसं आम्ही आमचे विविध गुण शाळेत दररोजच उधळायचो म्हणा).  आजच्या अनेक यशस्वी ठरलेल्या कलाकारांनी आपली कला सर्वप्रथम कुठे सादर केली असेल तर  माझ्यामते शाळेत.

‘मुलाचे पाय पाळण्यात दिसतात’ हे कितीही  खरे असले  तरी  ती कला सादर करायला  त्यांना पहिला प्लँटफॉर्म शाळेने  दिला हे अनेक जण मान्य करतील.

शाळेच्या वार्षिक स्पर्धा मग त्या मैदानी असू देत  किंवा बौद्धिक अनेकजण यात भाग घ्यायचे.  गायन, वक्तृत्व (अजूनही हा शब्द मला बरोबर लिहिता आला तर शपथ !), निबंध, धावणे, पोहणे,  खो-खो, बुध्दीबळ, रिले-रेस  आणि अनेक स्पर्धा. यात ज्यांनी सातत्य राखले, ज्यांना आवडीच्या गोष्टीत अजून पुढे जायची इच्छा झाली त्यांनी पुढे ती कला जोपासली. मग  कॉलेज, जिल्हा स्तरीय स्पर्धा, गणेशोत्सव वगैरे निमित्ताने अनेकांचा उदयोन्मुख कलाकार ते प्रसिध्द कलाकार किंवा  खेळाडू  असा  प्रवास झाला. अनेकजणांची किर्ती वटवृक्षाएवढी मोठी झाली पण याचे मूळ मात्र नक्कीच शाळेत रुजले गेले असं म्हणणे वावगे ठरणार नाही. अनेकजण ते मान्य ही करतील.

वार्षिक स्पर्धांचे वेळापत्रक लागले की  कुठे कुठे आणि केंव्हा केंव्हा कुठल्या कुठल्या स्पर्धेत भाग घेता येईल याची चाचपणी व्हायची.प्रामुख्याने सकाळच्या सत्रात मैदानी स्पर्था आणि दुपारी गाणे/स्तोत्र पठण/चित्रकला/निबंध अशा पध्दतीने स्पर्धांचे आयोजन व्हायचे. ‘कृष्णा नदीत’ पोहण्याची स्पर्धा हे एक आमच्या शाळेचे वैशिष्ट्य असायचे. त्यावेळीही मॅक्झीमम् स्पर्धेत भाग कसा घेता येईल हे बघीतले जायचे.

ब -याचदा नंबर यायचा नाही. पण  यामुळे फार काही कधी दुःखे झालो नाही.  ही प्रोसेस मात्र भरपूर एन्जॉय केली जायची, सगळ्यांकडूनच.  स्पर्धा संपल्या की एक दिवस शाळेत जेवणाचा कार्यक्रम असायचा. सगळ्या मित्रांसमवेत ‘स्नेह भोजन’  याची मजा  काही अनोखी असायची. त्यानंतर पारितोषेक वितरण आणि बहुतेक त्याच दिवशी संध्याकाळी विविध – गुण दर्शनाचा कार्यक्रम असायचा. नाटके, मिमिक्री, डान्स, गाणे  आणि बरेच काही  सादर होऊन  हा ‘अनुपम्य सोहळा ‘ संपायचा आणि  सगळेजण  (मी सोडून) वार्षिक परीक्षेच्या तयारीला लागायचे.

हेच विविध गुण दर्शन पुढे कॉलेज मध्ये ही  सुरु राहिले. इकडे जरा  तारुण्याची शिंगे फुटली होती. स्तोत्र पठणाच्या जागी  “फिश पॉन्ड” ?  आले होते. ‘रेकॉर्ड फिश पॉन्ड’  नामक  प्रकार कळला, आणी आमच्या टवाळखोरीला चार चाँद लागले.

संबंध वर्षात एखाद्या मित्राच्या (मैत्रीणींच्या च जास्त) स्वभाव/गुण/घटना यावर समर्पक ओळी लिहिणे. किंवा तिला/त्याला उद्देशून गाणं  लावणे या साठी अभ्यास करु लागलो.  यात कॉलेजचे प्रोफेसर/प्राचार्य मंडळीही सुटायची नाहीत.  नवीन आलेल्या मुलीसाठी – “कुण्या गावाचं आलं पाखरू”   हे गाणं लागलं नाही  तर फाॅल व्हायचा.  “पापा कहते हे बडा नाम करेगा/खुद्द को क्या समजती  है/क्या अदा क्या नखरे तेरे पारो” वगैरे गाणी  फिक्स असायची, ती कुणाच्या नावे हे फक्त दरवर्षी बदलायचे.

काही फिश-पाॅन्ड ?

ची यानिमित्याने फक्त उजळणी

जिवलग मैत्रीणींसाठी :-

आम्ही दोघी मैत्रिणी जिद्दीच्या,जिद्दीच्या,

हातात वह्या रद्दीच्या,रद्दीच्या

ज्याचा तास कळत नाही अशा शिक्षकास:-

अजीब दास्तां है ये,

कहां शुरु कहां खतम,

ये लेक्चर है कौनसा,

न वो समझ सके न हम..

खालील ‘फिश- पाॅन्ड’ कुणासाठी ते तुम्हीच ठरवा:-?

करायला गेली रक्त दान

करायला गेली रक्त दान

डॉक्टर म्हणाले बाटली नाही चमचा आण…

कोण म्हणत मी खड्ड्यात पडले,

मी पडले म्हणून खड्डा पडला.

 

म्हणतो मुलींना चल आपण वडापाव खाऊ.

म्हणतो मुलीना चल आपण वडापाव खाऊ.

.

.

कँटीन मधे गेल्यावर मुली म्हणतात

किती माझा चांगला भाऊ…….

 

उठे सबके कदम

तर रम पम पम

कभी ऐसे मार्क्स लाया करो

कभी झिरो कभी वन

कभी उससे भी कम

कभी तो पास होके आया करो. ?

जिथे असतील फुकटच्या पार्ट्या

जिथे असतील फुकटच्या पार्ट्या

तिथे भेटतील ह्या दोन कार्ट्या

मंडळी,

काय तुम्हाला काही पडलेले का

“फिश -पॉन्ड “? किंवा तुमच्या खास मित्र- मैत्रिणीना?. लिहा की मग  कमेंट मध्ये खाली

तर मंडळी आजच्या टवाळखोरीचा शेवट आम्हाला ११ वी का १२ वीला आमच्या  “सांगली कॉलेज “मध्ये पडलेल्या (फारच टुकार) फिश-पॉन्डने

“स्वप्नात आली जुही चावला. उठून बघतो तर  ढेकूण चावला”

तेव्हा पासून  खरं म्हणजे आम्ही  कुठलीही गोष्ट चावली की लगेच खाजवायला….. ?

फिशो आपलं असो

(स्तंभ लेखक) अमोल केळकर  ?✌?

(इथे आम्ही उधळलेले विविध  -गुण वाचायला मिळतील) >>poetrymazi.blogspot.com

 

©  श्री अमोल अनंत केळकर

बेलापूर, नवी मुंबई, मो ९८१९८३०७७९

poetrymazi.blogspot.in, kelkaramol.blogspot.com

≈ ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित  ≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – सूर संगत ☆ सूर संगीत राग गायन (भाग ९) – राग~ रागसारंग ☆ सुश्री अरूणा मुल्हेरकर

सुश्री अरूणा मुल्हेरकर

 ☆ सूर संगत ☆ सूर संगीत राग गायन (भाग ९) – राग~ रागसारंग ☆ सुश्री अरूणा मुल्हेरकर ☆ 

मागील आठवड्यांत सूर्योदय कालीन राग ललत संबंधी विचार मांडल्यानंतर आज मध्यान्ह काळचा अतिशय लोकप्रिय राग सारंग विषयी या लेखांत विवरण करावे असा विचार मनांत आला.

काफी थाटांतील हा राग! गंधार व धैवत वर्ज्य, म्हणजेच याची जाति ओडव. शुद्ध व कोमल असे दोन्ही निषाद यांत वावरत असतात, आरोही रचनेत शुद्ध आणि अवरोही रचनेत कोमल याप्रकारे दोन निषादांचा उपयोग. नि सा  रे म  प नि सां/सां (नि)प म रे सा असे याचे आरोह/ अवरोह. निसारे, मरे, पमरेसा या सुरावटीने सारंगचे स्वरूप स्पष्ट होते.वादी/संवादी अर्थातच अनुक्रमे रिषभ व पंचम.

स्वरांमध्ये थोडा फेरफार करून आणि रागाची वैषिठ्ये कायम ठेवून गानपंडितांनी सारंगचे विविध प्रकार निर्मिले आहेत.

उपरिनार्दिष्ट माहीती प्रचलित ब्रिन्दावनी सारंगची आहे.हिराबाई बडोदेकर यांची “मधुमदन मदन करो”ही ब्रिन्दावनी सारंगमधील खूप गाजलेली बंदीश. तसेच “बन बन ढूंढन जाओ”ही पारंपारीक बंदीश प्रसिद्ध आहे.”भातुकलीच्या खेळामधले राजा आणिक राणी”,”बाळा जोजो रे”,”साद देती हिमशिखरे” हे नाट्यपद,”संथ वाहते कृृष्णामाई” ही सर्व  गाणी म्हणजे ब्रिन्दावनी सारंगचे सूर.

शुद्ध सारंगः हा राग ओडव/षाडव जातीचा कारण ह्यात  शुद्ध धैवत घेतला जातो.दोन्ही मध्यम घेणे हे शुद्ध सारंगचे स्वतंत्र अस्तित्व. तीव्र मध्यमामुळे हा सारंग थोडा केदार गटांतील रागांजवळचा वाटतो. अवरोहांत तीव्र मध्यम घेऊन लगेच शुद्ध मध्यम घेतला जातो. जसे~ सां (नि )ध प (म)प रे म रे, निसा~~ अशी स्वर रचना फार कर्णमधूर भासते.सुरांच्या ह्या प्रयोगामुळे त्यांत एकप्रकारचा भारदस्तपणा जाणवतो.

“निर्गुणाचे भेटी आलो सगूणासंगे” हा रामदास कामतांनी प्रसिद्ध केलेला अभंग, “शूरा मी वंदिले” हे मानापमानांतील नाट्यगीत, “दिले नादा तुझे हुआ क्या है” ही मेहेंदी हसनची सुप्रसिद्ध गझल ही शुद्ध सारंगची उदाहरणे देता येतील.

मधमाद सारंगः  सारंगचेच सर्व स्वर ठेवून मध्यमाला महत्व दिले की झाला मधमाद सारंग. “आ लौटके आजा मेरे मीत हे रानी रूपमतीतील गीत हे या रागाचे उदाहरण.

सामंत सारंगः हा राग म्हणजे सारंग आणि मल्हार यांचे मिश्रण. सारंगप्रमाणे यांत धैवत वर्ज्य नसतो.सारंगचाच प्रकार असल्यामुळे मरे, रेप ही स्वर संगति दाखवून रिषभावर न्यास करून म रे म नि सा हे सारंगचे अंग दाखविणे अनिवार्य आहे. पूर्वार्धात प्रामुख्याने सारंग अंग व ऊत्तरार्धांत (नि )ध नी सा (नी) प असे मल्हार अंग म्हणजे  सामंत सारंग.

बडहंस सारंगः ब्रिन्दावनी सारंगमधेच शुद्ध गंधार वापरून बडहंस तयार होतो.

लंकादहन सारंगः कोमल गंधार घेऊन ब्रिंदावनी गायला की झाला लंकादहन.

गौड सारंगः सारंगच्या प्रकारातील हा अतिशय प्रचलित राग.जरी सारंग असला तरी ह्याची जवळीक अधिक केदार कामोदशी आहे. कारण शुद्ध व तीव्र दोन्ही मध्यमांची यांत प्रधानता आहे.पध(म)प किंवा ध (म)प हे स्वर समूह वारंवार या रागाचे स्वरूप दाखवितात.केदार प्रमाणेच प प सां  असा अंतर्‍याचा उठाव असतो. प्रामुख्याने स्वरांची वक्रता हा या रागाचा गुणधर्म!सारंग जरी काफी थाटोत्पन्न असला तरी हा गौडसारंग कल्याण थाटांतील मानला जातो.

“काल पाहीले मी स्वप्न गडे” हे गीत श्रीनिवास खळ्यांनी गौड सारंगमध्ये बांधले आहे. या रागाचे उत्तम उदाहरण म्हणजे हम दोनो या चित्रतपटांतील “अल्ला तेरो नाम”  हे भजन.

भर दुपारी गायला/वाजविला जाणारा सारंग हा शास्त्रीय राग! सूर्य डोइवर आला आहे,रणरणती दुपार,कुठेतरी एखाद्या पक्षाचे झाडावर गूंजन चालू आहे,कष्टकरी वर्गांतील काही मंडळी झाडाच्या पारावर बसून शीतल छायेत भोजनाचा आस्वाद घेत आहेत, अशावेळी हवेची एखादी झुळूक येऊन वातावरणांत गारवा निर्माण व्हावा तसा हा शीतल सारंग म्हणता येईल.या रागांचे स्वर कानावर पडतांच सगळ्या चिंता, काळज्या दूर होवून मन प्रसन्नतेने व्यापून राहिल्याचा प्रत्यय येतो.ह्या रागासंबंधी असे म्हटले जाते की हा राग ऐकत ऐकत भोजन केले तर ते अधिक रुचकर लागते. स्वर्गीय आनंद देणार्‍या या रागाने दुपारच्या भगभगीत समयाचे सोने केले आहे.

©  सुश्री अरूणा मुल्हेरकर

डेट्राॅईट (मिशिगन) यू.एस्.ए.

≈ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित ≈

Please share your Post !

Shares

हिन्दी साहित्य – साप्ताहिक स्तम्भ ☆ तन्मय साहित्य # 81 – होकर खुद से अनजाने…… ☆ श्री सुरेश कुशवाहा ‘तन्मय’

श्री सुरेश कुशवाहा ‘तन्मय’

(वरिष्ठ साहित्यकार एवं अग्रज श्री सुरेश कुशवाहा ‘तन्मय’ जी स्वास्थ्य की जटिल समस्याओं से  सफलतापूर्वक उबर रहे हैं। इस बीच आपकी अमूल्य रचनाएँ सकारात्मक शीतलता का आभास देती हैं। इस कड़ी में प्रस्तुत है आपकी एक भावप्रवण रचना होकर खुद से अनजाने…..)

☆  तन्मय साहित्य  #  81 ☆ होकर खुद से अनजाने….. ☆ 

पल-पल बुनता रहता है, ताने-बाने

भटके यह आवारा मन चौसर खाने।

 

बीत रहा जीवन, शह-मात तमाशे में

सांसें  तुली  जा  रही, तोले – मासे में

अनगिन इच्छाओं के होकर दीवाने

भटके यह आवारा मन …………..।

 

कुछ मिल जाए यहाँ, वहाँ से कुछ ले लें

रैन-दिवस  मन में, चलते  रहते मेले

रहे विचरते होकर, खुद से अनजाने

भटके यह आवारा मन ……………।

 

ज्ञानी बने स्वयं,  बाकी सब अज्ञानी

करता  रहे  सदा यह, अपनी मनमानी

किया न कभी प्रयास स्वयं को पहचाने

भटके यह आवारा मन …………….।

 

अक्षर-अक्षर से कुछ शब्द गढ़े इसने

भाषाविद बन, अपने अर्थ मढ़े इसने

जांच-परख के, नहीं कोई है पैमाने

भटके यह आवारा मन……………।

 

रहे अतृप्त संशकित,सदा भ्रमित भय में

बीते  समूचा जीवन, यूं ही संशय में

समय-दूत कर रहा प्रतीक्षा सिरहाने

भटके यह आवारा मन चौसर-खाने।

 

© सुरेश कुशवाहा ‘तन्मय

जबलपुर/भोपाल, मध्यप्रदेश0

मो. 9893266014

≈ ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडल (हिन्दी) – श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’/श्री जय प्रकाश पाण्डेय  ≈

Please share your Post !

Shares

हिन्दी साहित्य – कथा कहानी ☆ रोशनदान ☆ श्री हरिप्रकाश राठी

श्री हरिप्रकाश राठी

(सुप्रसिद्ध  साहित्यकार श्री हरिप्रकाश राठी जी ने यूनियन बैंक ऑफ़ इण्डिया से स्वसेवनिवृत्ति के पश्चात स्वयं को साहित्य सेवा में समर्पित कर दिया और अपनी एक विशिष्ट पहचान बनाई। श्री राठी जी अपनी साहित्य सेवा के लिए अब तक कई संस्थाओं द्वारा सम्मानित किए जा चुके हैं। इसके अंतर्गत ‘कथाबिंब’ पत्रिका द्वारा कमलेश्वर स्मृति श्रेष्ठ कथा सृजन पुरस्कार 2018, पंजाब कला साहित्य अकादमी द्वारा विशिष्ट साहित्यकार सम्मान, विक्रमशीला विद्यापीठ द्वारा विद्यावाचस्पति एवं विद्यासागर जैमिनी अकादमी, हरियाणा द्वारा उत्कृष्ट कथा सृजन हेतु राजस्थान रत्न, राष्ट्रकिंकर नई दिल्ली द्वारा संस्कृति सम्मान, मौनतीर्थ फाउंडेशन उज्जैन द्वारा मानसश्री सम्मान, वीर दुर्गादास राठौड़ सम्मान, जोधुपर मेहरानगढ़ से निराला साहित्य एवं संस्कृति संस्थान बस्ती (यूपी) द्वारा राष्ट्रीय साहित्य गौरव सम्मान, पूर्वोत्तर हिंदी अकादमी एवं यूनेस्को द्वारा भी सम्मानित किया जा चुका है। आज प्रस्तुत है आपकी एक सार्थक कहानी ‘रोशनदान’।) 

☆ कथा कहानी ☆ रोशनदान ☆ श्री हरिप्रकाश राठी ☆ 

नित्य की तरह ऑफिस से घर पहुंचा तब तक सांझ का झुरमुटा फैल चुका था। घर के ठीक सामने स्थित बगीचे में खड़े नीम, पीपल आदि ऊंचे पेड़ों पर पक्षियों का शोर बढ़ने लगा था। मैंने दरवाजा खोलकर स्कूटर भीतर पार्क किया, डाक के डिब्बे में रखे दो-तीन पत्र बिना उन पर तवज्जो दिये उठाए एवं भीतर चला आया। आज एक विचित्र तरह की अन्यमनस्कता मुझे घेरे हुई थी, दिन भर ऑफिस में कार्य भी बहुत था एवं दो बार बॉस से अकारण बहस भी हुई। मुझे अकडू़ बॉस जरा नहीं सुहाते, दिन भर पिलो, जी-हजूरी करो फिर यह देखते ऐसे हैं मानो कह रहे हों बरखुरदार ! मैं हूं तो आप नौकरी में हैं अन्यथा छकड़ी याद आ जाती। अरे, यह क्यों नहीं सोचता तू भी हमसे है, दिन भर तेल तो हम ही निकालते हैं तेरा तो इत्ता-सा कार्य है कि ऊपर हेडऑफिस को रिपोर्ट भेजना कि इन मासूमों का कित्ता तेल निकाला है। कीडे़ पड़ें साले को।

भीतर आकर बेड पर लेट गया हूं। मैं ऑफिस से आकर सबसे पहले यही करता हूं तत्पश्चात कुछ देर बाद उठकर भोजन की व्यवस्था करता हूं। अकेले आदमी को हजार दर्द  हैं। सुगंधा थी तो आते ही गर्म चाय मिल जाती थी, साथ में पकौड़े, स्नैक्स भी होते थे पर वह भी लड़-भिड़कर ऐसे पीहर गई कि वहीं की होकर रह गयी। आज इस बात को भी एक वर्ष होने को आया। ओह! ऐसे भी कोई रूठता है भला ! इगो इतना कि गरज है तो खुद लेने आओ जैसे उस दिन मैंने घर से धक्का देकर निकाला हो। खुद ही बिगड़ी थी। अभी तो शादी किये दो वर्ष हुए हैं। यह औरतें होती ही ऐसी हैं। इनके मां-बाप भी तो इनको शह देते हैं। कौन कहता है बेटियां पराया धन होती हैं मुझे तो ये पीहर की ऐसी फिक्सड डिपोजिट लगती है जिस पर मियाद तक न लिखी हो। जब रूसे उधर प्रयाण। पति मरे इनकी बला से। सोचते-सोचते मैं कुढ़ गया।

कोई आसमान नहीं गिर गया था उस दिन। मैंने जब कहा आज होटल ताज में डिनर लेते हैं तो बोली, “हरगिज नहीं ! इन फाइव स्टार होटलों में जाने की औकात है तुम्हारी। घर में इन-मीन जरा सी तनख्वाह आती है वह भी तवे की बूंदों की तरह पन्द्रह-बीस रोज में उड़ जाती है। बस, जैसे-तैसे घर चलता है।’’ कहते हुए उसके चेहरे पर परेषानी के भाव उभर आए।

“उस दिन तुम्हारे मम्मी-पापा आए और हमें ताज चलने को कहा, तब तो तुरत मान गई थी। वहां पूरे एक घण्टा बैठे चहक रही थी। बस मैंने क्या कह दिया उखड़ गई।’’ मैंने नहले पर दहला दिया। औरत को सीधा जवाब देना चाहिए वरना सर पर चढ़ जाती है।

“उस दिन मेज़बान वे थे, उनकी हैसियत है, वे अफॉर्ड कर सकते हैं, हमें हमारे बजट में चलना होगा। कुछ जिम्मेदारी सीखिए। यूं दार्षनिकों की तरह दीवारें देखने से घर नहीं चलता। ’’ इस बार उसकी आवाज पहले से तेज थी।

“घर फिर क्या तुम चलाती हो ?’’ मेरी आवाज उससे भी तेज थी।

“जी हां ! आप कमाते हैं तो मैं उसका प्रबंधन करती हूं। झक नहीं मारती, बस जस-तस धकियाती हूं। मि. मनीष, शेखचिल्ली की तरह बादलों में घोंसला नहीं बनाती।’’ इस बार उत्तर देते हुए वह लगभग चीख पड़ी।

“यू आर इम्पोसिबल सुगंधा! तुम्हें मेरे मूड की केाई दरकार नहीं। तुम्हें तो बस अपने हिसाब से नाव खेनी है। यूं चप्पू दांये-बांये चलने लगे तो चल गई गृहस्थी। खैर ! तुम्हारे साथ खुदा भी नहीं रह सकता।’’ मैंने पूरी भड़ास एक श्वास में निकाल दी।

“अच्छा! यह मुंह और मसूर की दाल। टाट का लंगोटा और फाग खेलूं। अरे मैं नहीं होती तो घर आपके भरोसे अब तक कबूतरखाना बन जाता। यू आर मोर देन इंम्पोसिबल। ’’ इस बार उत्तर देते हुए उसके होठ फड़कने लगे।

इस घटना के बाद घर में चुप्पी छा गई। उसका रौद्ररूप देख मैंने स्वयं को ज़ब्त किया। इसके आगे तो बस लठ बजना बाकी था। रात बिस्तर पर आई तो चेहरा ऐसा था मानो देखकर भस्म कर देगी।

बात यहीं नहीं रुकी। अगले दस दिन तक लांछन-प्रतिलांछन का दौर चलता रहा। तब मुझे पता चला वह मुझे लेकर क्या-क्या सोचती है, यहीं नहीं उसने कितने कपोलकल्पित भ्रम पाल रखे हैं। मैं उसकी याददाष्त देखकर दंग रह गया। यहां दो दिन पुरानी बात याद नहीं रहती। हद तो तब हुई जब उसने एक दिन फालतू बातों की उल्टी कर दी। जाने क्या-क्या बकती रही। आपको पराई औरतें सूंघने की आदत है। दिनभर जाने किस-किस से बतियाते रहते हो। देर रात तक सखियों से बकवास चैट करते हो। इतना कहकर भी वह रुकी कहां, आप में जरा भी मैनर्स नहीं है, मेहमान आते हैं तो खुद ही खुद बोलते हो, अरे उनकी भी तो सुनो। आधा तीतर आधा बटेर की तरह लोग क्या पूछते हैं, आप क्या उत्तर देते हैं। उन्हें कुछ सर्व करती हूं तो आधा आप खा जाते हो। भगवान जाने किस अज्ञात देव को भोग चढ़ाते रहते हो। कभी एक ही ड्रेस चार दिन चलती है तो कभी रोज नयी ड्रेस चाहिए। अजी़ब उल्टी खोपड़ी हो। ऑफिस में जाने किस-किस से झगड़कर आते हो। वहां का सारा तनाव यहां लाते हो एवं ठीकरा हम  पर फोड़ते  हो । एक बॉस तो बताओ जिससे आपकी बनी हो ! लोग तो मिट्टी के बॉस तक को मनाकर रखते हैं।’’

यह मेरे सब्र की इंतिहा थी। प्रत्युत्तर में मैंने भी उसकी हजार कमियां बताई। मैं स्वयं मेरे मीन-मेख निकालने के अंदाज पर दंग था। बात बढ़ती गई एवं फिर इतनी बढ़ी कि वह उसी रात अटैची लेकर पीहर चली गई। धीरे-धीरे रिष्तों में बर्फ जम गई। कानपुर मेरे मां-बाप ने उसे मनाने का प्रयास किया, ससुराल भी वहीं था, सास-श्वसुर ने मुझे समझाया पर हम अड़े रहे। ऐसी कम तैसी। दिन बीते, महीने समाप्त हुए एवं अब पूरा एक वर्ष भी गुजर गया।

बेड पर यही सोचते-सोचते मेरी खोपड़ी गरमा गई। यकायक मैं चौंका। घर के अन्य कार्य मेरे जहन में तैरने लगे। मैं पलंग से उठकर बाहर आया। मेरी नज़र डाइनिंग टेबल पर रखे पत्रों पर पड़ी। मैंने अनमने, असहज एक पत्र उठाया ,इसे खोला, खाली लिफाफा डस्टबिन में डाला एवं पत्र पढ़ने लगा। मैंने पढ़ना प्रारम्भ ही किया था कि मोबाइल बजा, बॉस का फोन था, मि. इस बार आपके टारगेट्स पूरे नहीं हुए हैं, अब मात्र बीस दिन बचे हैं, इन्हें पूरा करो वरना अंजाम आप खुद जानते हैं। यह कोढ़ में खाज जैसी बात थी। तनाव में भेजा घूम गया।

मैं डाइनिंग टेबल से कुर्सी खींचकर वहीं धंस गया। आज सुगंधा होती तो मन बांट लेता पर अब क्या, भुगतो। बीता समय लौटकर आता है भला! मैंने पुनः पत्र पढ़ना प्रारम्भ किया। पत्र टाइप किया हुआ था। ऊपर कानपुर एवं पांच दिन पहले की तारीख लगी थी, नीचे सुगंधा के हस्ताक्षर थे। मैं बल्लियों उछल पड़ा। मेरे लिए यह किसी महान आष्चर्य से कम न था। सुगंधा झुक सकती है यह मेरी कल्पना से परे था। घर के छोटे-छोटे युद्धों में जब भी ठन जाती, मैं ही पहलकर उसे मनाता था। अच्छा है पीहर में रहकर अक्ल तो आई। अब वहां का दम भरेगी तो दस बार सोचेगी। मेरे मन के अज्ञात कोने में कहीं विजय-दुदुंभी बजने लगी। मैंने इस बार मनोयोग से पत्र पढ़ना प्रारम्भ किया –

प्रिय !

आपसे अलग हुए अब एक वर्ष होने को आया। सच पूछो तो यह एक वर्ष मैंने पल-पल आपका इंतजार करते हुए बिताया है। अनेक बार तो मेरी नज़रें सड़क पर बिछ जाती कि तुम अब आए, अब आए पर तुम नहीं आए। कई बार तुम मेरे ख्वाबों में आते। ओह मनीष! तुम इतने कठोर कब से हो गये? कहां तुम एक पल  भी मेरे बिना नहीं रह सकते थे, जीने-मरने की कसमें खाते थे और अब एक अरसा होने को आया। मुझे आश्चर्य है इस पूरे वर्ष में तुमने फोन तक नहीं किया। क्या मैं इतनी बुरी थी कि तुम मेरा हाल तक न जानते?

आज पूरे दिन आपकी याद आंखों में तैरती रही। बहुत देर स्वयं को संयत किया फिर लगा आपको पत्र लिखूँ, आखिर ऐसा जीवन कितने समय तक बिताया जा सकता है? कभी-कभी तो लगता जो अधिकार, स्वायत्तता पति के घर में है, वह पीहर में नहीं है। अनेक बार यह भी लगता कि अब मम्मी-पापा की आंखों में खटकने लगी हूं, हालांकि उन्होंने कहा कुछ भी नहीं पर उनकी बेबसी, मजबूरी मैं समझ सकती हूं। कल पड़ौस की आण्टी मम्मी को बता रही थी कि कॉलोनी के निवासी मुझे एवं आपको लेकर जाने क्या-क्या भ्रम पाले हैं। ऐसे वातावरण में मेरा दम घुटने लगा है।

तुम्हें नहीं लगता हमें इन सब बातों पर गंभीरता से चिंतन करना चाहिए। माना मुझमें कुछ दोष हैं, आपको अधिकार भी था कहने का लेकिन क्या हर बात आंखें फाड़कर कहना आवष्यक है ? अगर मैंने आपको घर के अनुरूप जिम्मेदार बनने को कहा तो क्या गलत कहा? अनेक घर किसी न किसी सदस्य के गैर जिम्मेदारना व्यवहार से ही तबाह हुए हैं। फिर अपने ही तो अपनों को कहते हैं। प्रेम असंख्य अनकहे अधिकार आपकी झोली में डालता है। गृहस्थी में कुछ बचत भी चाहिये, तंगी में कौन संगी बनता है। पैसे की महत्ता तब पता चलती है जब पैसा नहीं रहता। तब कौड़ी-कौड़ी दांतों से चबाते हैं।

आप रात में अनेक बार बिना ऑफिस कार्य के अपनी सहकर्मी स्त्रियों से बातें करते थे, उनसें घण्टों चैट करते, यही मैं करती तो आप सह लेते? अगर आप ईमानदारी से हृदय पर हाथ रखकर सोचें तो मैंने यह दोष आपके एवं परिवार के हित के लिए ही बताए थे।

प्रिय ! अब हम और समय बरबाद नहीं करेंगे। मैं जानती हूं मैंने तुम्हें कितना मिस किया है। बस , पत्र मिलते ही मुझे लेने आ जाओ, मैं यहां अब एक पल भी नहीं रुकना चाहती।

तुम्हारी

सुगंधा

 

पत्र पढ़कर मैं भीतर तक भीग गया। आंखों में आंसू तैरने लगे। ओह सुगंधा ! यू आर सो ग्रेट। रह-रहकर उसका प्रेम, अहसास, सेवा याद आने लगे। उसने इतना कुछ दिया और तुमने क्षणभर में बिसरा दिया। इतना अहंकार! जिन मुद्दों पर बात बिगड़ी क्या वे दोष तुममें नहीं हैं? सोचते-सोचते लगा जैसे मुझसे कोई गंभीर अपराध हो गया है एवं मैं अपने ही चिन्तन के कटघरे में खड़ा चिल्ला रहा हूं। हां, यह दोष मुझमें हैं बस मैं सुधरना ही नहीं चाहता था। मैं एक ऐसे प्रमादवन में गुजर रहा था जहां आगे मात्र दुःखों का दावानल था।

मैं दूसरे ही दिन कानपुर के लिए रवाना हो गया। मेरा अचानक यूं ससुराल पहुंचना सबके लिए आश्चर्य था। हर्षातिरेक सुगंधा मुझे देखते ही रो पड़ी। उसकी गड्ढों में धंसी आंखें देखकर मैं भीतर तक कांप गया। मैं मेरी निष्ठुरता को धिक्कारने लगा। आंखों से धुंध छंट गई। मेरा खून सूखने लगा। ओह सुगंधा, मैने तुम्हें अकारण इतना कष्ट दिया। एक दिन रुककर मैं पुनः उदयपुर लौट आया।

डाइनिंग टेबल पर मैं फिर सुगंधा के साथ बैठा चाय पी रहा था। ओह! यह कैसा सुखभरा दिन था। लगा जैसे मन के बगीचे में असंख्य पक्षी एक साथ चहक उठे हांे। बातों ही बातों में सुगंधा ने मुस्कुराकर बात छेड़ी –

“यह एकाएक आपको बोध आया कैसे? अब पता चला बीवी के बिना घर कितना सूना होता है।’’

“ओह डार्लिंग! तुम्हारे पत्र ने मेरी आंखें खोल दी।’’ मैंने चाय का सिप लेते हुए उत्तर दिया।

“मैंने तो तुम्हें कोई पत्र लिखा ही नहीं।’’ उसकी आंखें आश्चर्य से लबालब थी।

“अब रहने दो। दिन अच्छे आए हैं तो उन्हें झूठे विनोद से मत बिगाड़ो।’’ उत्तर देते हुए मैंने पत्र लाकर उसके हाथ में थमाया।

उसने पत्र पढ़ा, भीतर ही भीतर मुस्कुराई एवं पत्र वहीं रख दिया। मैंने उसकी ओर देखा। उसकी आंखों में भी वही आश्चर्य था जो मेरी आंखों में था।

तभी दरवाजे पर बेल बजी। घर के पड़ौस में रहने वाले भार्गव अंकल दरवाजे पर खड़े थे।

वे मुस्कुराते हुए भीतर आए, हमारे साथ चाय पी एवं जाते हुए धीरे से मेरी ओर देखकर बेाले, “यह पत्र मैंने लिखा था। पत्र पर झूठे दस्तखत भी मैंने ही बनाए थे।  कोई पन्द्रह रोज पूर्व सुगंधा का पत्र आया, जिसमें अंकलजी, इनका ध्यान रखना आदि ऐसी ही कुछ बातें लिखी थी। मैं ताड़ गया। सुगंधा ने इस पत्र के बारे में तुम्हें कुछ भी नहीं कहने को लिखा था। उस दिन पत्र पढ़कर लगा सुगंधा तुम्हें कितना चाहती है। मैंने टेलीफोन पर बात कर उससे सारी विगत ली। मुझसे भला वह सच कैसे छुपाती। तुमसे भी मेरी जब-तब बात होती तो मैं तुम्हें उसे मिस करता हुआ देखता। तुम्हारी आंखें सदैव उसी को ढूंढती हुई-सी लगती।’’ कहते-कहते अंकल चुप हो गये।

हम दोनों आश्चर्यमुग्ध थे। उन्होंने अपनी सूझबूझ से हमारा घर पुनः बसा दिया।  आज मुझे समझ आया कि बुजुर्ग अंधेरे घरों के रोशनदान होते हैं।

वे उठकर बाहर जाने लगे तो मुझे लगा आज अंकल नहीं, घर से कोई देवदूत लौट रहा था।

©  श्री हरिप्रकाश राठी

दिनांक: 06/08/2019

संपर्क – सी-136, कमला नेहरू नगर प्रथम विस्तार, जोधपुर – 342 009

मोबाइल– 9414132483

ईमेल – [email protected]

≈ ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडल (हिन्दी) – श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’/श्री जय प्रकाश पाण्डेय  ≈

Please share your Post !

Shares

हिन्दी साहित्य – मनन चिंतन ☆ संजय दृष्टि – लघुकथा – ज़हर ☆ श्री संजय भारद्वाज

श्री संजय भारद्वाज 

(श्री संजय भारद्वाज जी – एक गंभीर व्यक्तित्व । जितना गहन अध्ययन उतना ही  गंभीर लेखन।  शब्दशिल्प इतना अद्भुत कि उनका पठन ही शब्दों – वाक्यों का आत्मसात हो जाना है।साहित्य उतना ही गंभीर है जितना उनका चिंतन और उतना ही उनका स्वभाव। संभवतः ये सभी शब्द आपस में संयोग रखते हैं  और जीवन के अनुभव हमारे व्यक्तित्व पर अमिट छाप छोड़ जाते हैं।  हम आपको प्रति रविवार उनके साप्ताहिक स्तम्भ – संजय उवाच शीर्षक  के अंतर्गत उनकी चुनिन्दा रचनाएँ आप तक  पहुँचा रहे हैं। सप्ताह के अन्य दिवसों पर आप उनके मनन चिंतन को  संजय दृष्टि के अंतर्गत पढ़ सकते हैं। )

☆ संजय दृष्टि – लघुकथा – ज़हर

“बिच्छू ज़हरीला प्राणी है। ज़हर की थैली उसके पेट के निचले हिस्से या टेलसन में होती है। बिच्छू का ज़हर आदमी को नचा देता है। आदमी मरता तो नहीं पर जितनी देर ज़हर का असर रहता है, जीना भूल जाता है।…हम सब जानते हैं कि साँप भी ज़हरीला प्राणी है। लेकिन हर साँप में ज़हर नहीं होता। साँप अगर ज़हरीला है तो उसका ज़हर कितनी देर में असर करेगा, यह उसकी प्रजाति पर निर्भर करता है। कई साँप ऐसे हैं जिनके विष से थोड़ी देर में ही मौत हो सकती है। दुनिया के सबसे विषैले प्राणियों में कुछ साँप भी शामिल हैं। साँप की विषग्रंथि उसके दाँतों के बीच होती है”, ग्रामीणों के लिए चल रहे प्रौढ़ शिक्षावर्ग में विज्ञान के अध्यापक ज़हरीले प्राणियों के बारे में पढ़ा रहे थे।

“नहीं माटसाब, सबसे ज़हरीला होता है आदमी। बिच्छू के पेट में होता है, साँप के दाँत में होता है, पर आदमी की ज़ुबान पर होता है ज़हर। ज़ुबान से निकले शब्दों का ज़हर ज़िंदगीभर टीसता है। ..जो ज़िंदगीभर टीसे, वो ज़हर ही तो सबसे ज़्यादा तकलीफदेह होता है माटसाब।”

जीवन के लगभग सात दशक देख चुके विद्यार्थी की बात सुनकर युवा अध्यापक अवाक था।

©  संजय भारद्वाज

☆ अध्यक्ष– हिंदी आंदोलन परिवार  सदस्य– हिंदी अध्ययन मंडल, पुणे विश्वविद्यालय  संपादक– हम लोग  पूर्व सदस्य– महाराष्ट्र राज्य हिंदी साहित्य अकादमी ☆ ट्रस्टी- जाणीव, ए होम फॉर सीनियर सिटिजन्स 

संजयउवाच@डाटामेल.भारत

[email protected]

9890122603

≈ ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडल (हिन्दी) – श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’/श्री जय प्रकाश पाण्डेय ≈

Please share your Post !

Shares