हिन्दी साहित्य – कविता ☆ “मेघदूतम्” श्लोकशः हिन्दी पद्यानुवाद # मेघदूत ….पूर्वमेघः ॥१.३४॥ ☆ प्रो. चित्र भूषण श्रीवास्तव ‘विदग्ध’

महाकवि कालीदास कृत मेघदूतम का श्लोकशः हिन्दी पद्यानुवाद : द्वारा प्रो. चित्र भूषण श्रीवास्तव ‘विदग्ध’

☆ “मेघदूतम्” श्लोकशः हिन्दी पद्यानुवाद # मेघदूत ….पूर्वमेघः ॥१.३४॥ ☆

 

प्रद्योतस्य प्रियदुहितरं वत्सराजो ऽत्र जह्रे

हैमं तालद्रुमवनम अभूद अत्र तस्यैव राज्ञः

अत्रोद्भ्रान्तः किल नलगिरिः स्तम्भम उत्पाट्य दर्पाद

इत्य आगन्तून रमयति जनो यत्र बन्धून अभिज्ञः॥१.३४॥

 

प्रद्योत की प्रिय सुता का , हरण

था यहां पर हुआ वत्स नरराज द्वारा

यहां ताल तरु का लगा बाग था

स्वर्ग निर्मित उसी भूप का , ख्यातिवाला

मदमस्त गजराज नलगिरि कभी

यहां भटका , यहां एक खम्भा उखाड़ा

आगत जनों को जहां विज्ञजन

यों सुनाते कथा , ले विगत का सहारा

 

© प्रो. चित्र भूषण श्रीवास्तव ‘विदग्ध’   

A १, विद्युत मण्डल कालोनी, रामपुर, जबलपुर. म.प्र. भारत पिन ४८२००८

≈ ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडल (हिन्दी) – श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’/श्री जय प्रकाश पाण्डेय ≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – कविता ☆ साप्ताहिक स्तम्भ # 72 – विजय साहित्य – भारतीय मी ☆ कविराज विजय यशवंत सातपुते

 कविराज विजय यशवंत सातपुते

☆ साप्ताहिक स्तम्भ # 72 – विजय साहित्य – भारतीय मी ☆ कविराज विजय यशवंत सातपुते ☆

(अष्टाक्षरी रचना)

पद, पैसा, प्रतिष्ठेत

हवी जाग्रृत सन्मती

कार्यरत कर्तृत्वाने

यश कीर्ती मिळे गती. . . !

 

भारतीय मी जाहलो

आशिर्वाद माऊलीचा

मतदान अधिकार

संविधान प्रणालीचा….!

 

भारतीय शब्द दावी

प्रकाशाची नवी वाट

ध्येय प्राप्ती देई यश

चैतन्याचा मनी लाट….!

 

भारतीय नाही पद

आहे एक  अधिकार

कार्य प्रवणता हवी

नको गर्व  अहंकार. . . . !

 

कष्टसाध्य कर्तृत्वाचे

भारतीय आहे फळ

उतू नये, मातू नये .

कार्याप्रती कळकळ .. . . . !

 

ज्याने दाखवली वाट

त्याला कधी सोडू नये.

देशभक्ती, देशसेवा

गुरूजना टाळू नये. . . . . !

 

भारतीय शब्दामधे

आहे माणसाचे रूप .

पदोपदी जाणवते

त्याचे सगुण स्वरूप…!

 

© विजय यशवंत सातपुते

यशश्री, 100 ब दीपलक्ष्मी सोसायटी,  सहकार नगर नंबर दोन, पुणे 411 009.

मोबाईल  9371319798

≈ ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित  ≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – कवितेचा उत्सव ☆ मनसूर्य ☆ सौ.अश्विनी कुलकर्णी

☆ कवितेचा उत्सव ☆ मनसूर्य ☆ सौ.अश्विनी कुलकर्णी ☆

कॅनव्हास वरील चित्रात

नेहमीच सूर्य कुठे दिसतो?

तरीही उजळतो आसमंत,

दिसतात हिरव्या ओल्या रेषा

रेषांच्या विविध छटा…आणि

ऐकूही येते खळखळ नद्यांची

आकाशाने कवेत घेतलेले पक्षी… त्यांच्या कुशीत आश्वस्त ,

वाटून घेणारे डोंगर….

 

दिसतं….

 

आकाश आणि नदीच अद्वैत…

आकाश आणि डोंगरांचे अद्वैत…

कधी झाडाचं…लता पल्लवीचं…

तर कधी साऱ्या सृष्टीचं अद्वैत….

त्या आकाशाशी!!

चित्रात सूर्य नसतानाही….

 

मग असाच एक मनसूर्य

प्रत्यक्ष प्रकट न होणारा … काळोखातूनही उजेड प्रसवणारा….

मुठीएव्हढ्या अंधारात वसलेल्या हृदयातून ,

तेजाळणाऱ्या गीतांना ताल देणारा…

तर कधी….

पान, फुल, सरिता, आभाळ होऊन त्यांना रंग नी रूप देणारा….

आणि तिमिरातूनही,

चैतन्याची वाट दाखवणारा,

आणि जीवनाच्या सुंदरतेशी,

अद्वैत करवणारा….

पडद्यामागचा कलाकार!

पडद्यामागचा कलाकार!

 

© सौ अश्विनी कुलकर्णी

सांगली  (महाराष्ट्र)

मो – 9421225491

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित  ≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – जीवनरंग ☆ गोपी – भाग – 1 ☆ सौ.अंजली दिलिप गोखले

सौ.अंजली दिलिप गोखले

☆ जीवनरंग ☆  गोपी – भाग – 1 ☆ सौ.अंजली दिलिप गोखले ☆

छोट्या निरागस गोपी बरोबर माझा मुंबई-पुणे टॅक्सीतून प्रवास सुरू होता. वयानं लहान असला तरी अनुभवानं तो खूप मोठ्या झाल्याचा मला जाणवत होतं. आपली छोटीशी बॅग अगदी पोटाशी कवटाळून मला चिकटून बसला होता.. “आत्या, तू तरी मला आता सोडून जाऊ नको हं.” अशी विनवणी मला त्याच्या स्पर्शामध्ये जाणवत होती.

त्याच्या आई-बाबांच्या भांडणाची,वादावादी ची झळ गोपीला बसली होती. त्याला आपल्यापाशी आणण्याची त्याच्या पप्पांची धडप ड त्यांनी जवळून पाहिली होती. त्यालाही पप्पांचा आधार हवा होता.त्यांच्या मायेची उब त्याला लपेटुन घ्यायची होती. पप्पां कडेच तो राहणार होता. त्याला खात्री होती, तो पप्पांकडे आला की आजी आजोबा तिकडेच येणार. त्यांच्या बरोबर राहायला मिळणार म्हणून तो मनोमन खुश होता, आनंदात होता.

कोर्टा मधल्या त्या विचित्र, नकोशा वाटणाऱ्या वातावरणात, काळ्या कोट वा ल्या वकिलांना, मोठ्या खुर्चीत बसलेल्या जज्ज अंकल ना त्यांनी निक्षून सांगितले होते, “मी माझ्या पप्पांकडे जाणार”. कोवळ्या वयातल्या त्या चिमुरड्या बोलांनी कोर्टातल्या सगळ्यांचे डोळे पाणावले, मन हेलावलं आणि गोपी चा ताबा रीतसर त्याच्या पप्पांकडे आला.

कोर्टाचा निकाल इतका पटकन लागेल अशी गोपीच्या पप्पांना खात्री नव्हती. त्यांना आनंद झाला, पण वेगळाच प्रश्न त्यांच्यासमोर उभा राहिला. गोपी कडे आता घरी कोण लक्ष देणार? आजी-आजोबांना यायला तर हवं! म्हणून त्यांनी मला फोन करून बोलवून घेतलं.

क्रमशः —-

© सौ.अंजली दिलिप गोखले

मो  8482939011

≈ ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित  ≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – मनमंजुषेतून ☆ ऋणानुबांधाच्या गाठी’ – भाग 2 ☆ श्रीमती उज्ज्वला केळकर

श्रीमती उज्ज्वला केळकर

☆ मनमंजुषेतून ☆ ऋणानुबांधाच्या गाठी’ – भाग 2 ☆ श्रीमती उज्ज्वला केळकर ☆ 

आर्थिक कारणाने सरकारने सासवड येथे चालवलेली ही शाळा ७२ साली बंद केली. मग आण्णा-वहिनी पुण्याला त्यांच्या घरी आले. त्यानंतर त्यांच्या सासवडच्या किती तरी विद्यार्थिनी,  कधी मुला-बाळांना घेऊन, कधी नवर्‍याला घेऊन आण्णांकडे यायच्या. उज्ज्वलाचे   वडीलही पुण्यालाच राह्यचे. त्यामुळे एस.एस.सी.ची परीक्षा झाल्यावर,  तीदेखील पुण्याला आली. उज्ज्वला काळे पुण्यातच होती. त्यामुळे तिचे येणे वारंवार घडू लागले. कधी मुलांना घेऊन, कधी वडलांना,  कधी भावाला.  असं होता होता, उज्ज्वला आणि तिचा परिवार आण्णांच्या गोतावळ्यात कधी मिसळून गेला,  कुणालाच कळलं नाही.

आण्णा तिला एकदा म्हणाले, ‘नुसता एस.एस.सी.चा काय उपयोग?  तू डी.एड. हो. ‘नुसती सूचनाच नाही. तिच्या मागे लागून तिला डी.एड. ला प्रवेश घ्यायला लावला. तिचा अभ्यास करून घेतला. मग यथावकाश प्राथमिक शाळेत नोकरी, कायम होणं, हे सारं घडून गेलं. उज्ज्वलाचा संसार मार्गी लागला. हे सारं होईपर्यंत एखाद्या डोंगरासारखे आण्णा तिच्या मागे उभे राहिले. आण्णांचे हे ऋण उज्ज्वला नेहमीच मानते. ती म्हणते, `आण्णा नसते, तर लोकांच्या घरी धुणं-भांडी करून मला मुलांना वाढवावं लागलं असतं.’

उज्ज्वला मराठा समाजातली. वडील चांगले पदवीधर. पण समाजाची म्हणून एक रीत-भात असते. चाकोरी असते. तिचं लग्नं लवकरच,  म्हणजे बाराव्या-तेराव्या वर्षी झालं. दोन मुले झाली आणि पठोपाठ वैधव्याच्या दु:खाला सामोरे जायची वेळ आली. आपघर उध्वस्त झाल्यावर बापघर जवळ करणं आलं. तिथे आसरा,  तात्पुरता आधारही मिळाला. पण कुटुंब मोठं. मिळवता एकटा. आसरा मिळाला तरी आपल्या पिलांच्या चारा-पाण्याची व्यवस्था तरी आपल्याला बघायला हवी. त्यासाठी शिक्षण हवे. आईने मुलांना संभाळायचे मान्य केले आणि उज्ज्वला  सासवडला राहिली. दोन वर्षात शालांत परीक्षा ती उत्तीर्ण झाली.

बुद्धिमान माणसे आपल्या कर्तृत्वावर पुढे जातात. सामान्य वकुब व कुवत असलेल्या व्यक्तींमध्ये चैतन्याची,  जिद्दीची ज्योत पेटवावी लागते. `तू ही गोष्ट निश्चितपणे करू शकशील, असा आत्मविश्वास जागवावा लागतो. ‘आण्णांनी उज्ज्वलाच्या बाबतीत नेमके हेच केले. उज्ज्वला सामान्य बुद्धीची मुलगी असली,  तरी कष्टाळू होती. `परीक्षेत पास होणे मुळीच अवघड नाही’ असा विश्वास त्यांनी तिच्यात निर्माण केला. तिचा अभ्यास घेतला. तिला मार्गदर्शन केले. म्हणूनच ती म्हणते, `आण्णांमुळेच मी आज शिक्षिका म्हणून उभी आहे. एरवी मला इतरांच्या घरची धुणं-भांडी करून मुलांना वाढवावं लागलं असतं.

– क्रमश:

© श्रीमती उज्ज्वला केळकर

176/2 ‘गायत्री’, प्लॉट नं 12, वसंत साखर कामगार भवन जवळ, सांगली 416416 मो.-  9403310170

≈ ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित  ≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – इंद्रधनुष्य ☆ डोंगरे  सदन ☆ संग्राहक – सुश्री मानसी आपटे

 ☆ इंद्रधनुष्य ☆ डोंगरे  सदन ☆ संग्राहक – सुश्री मानसी आपटे ☆ 

शंभर वर्षांपूर्वी चिनी सुतारांकडून बांधलेलं घर…

नगर शहरातील बुरूडगल्लीतील ‘डोंगरे सदन’ ही शंभरी ओलांडलेली वास्तू प्रख्यात विदुषी पंडिता रमाबाई यांचे चुलतभाऊ कृष्णराव वासुदेव डोंगरे यांनी बांधली आहे. विशेष म्हणजे या घराचं लाकूडकाम चिनी सुतारांनी केलं आहे आणि हे वैभव कृष्णरावांच्या नात कांचन चांदोरकर आणि त्यांच्या कुटुंबानं सुरेख सांभाळलं आहे.

आपल्या आजोबांच्या आठवणी सांगताना कांचन चांदोरकर म्हणाल्या, कृष्णराव मूळचे कर्नाटकातील गंगामूळचे. गावी होणाऱ्या जाचामुळे त्यांना रमाबाईंनी पुण्याजवळच्या केडगाव येथे मुक्ती मिशनमध्ये बोलवलं. तेथील अनेक इमारतींचं बांधकाम कृष्णरावांच्या देखरेखीखाली झालं. पुढे ते नगरला स्थायिक झाले. नगरमधील अनेक इमारतींचे काम त्यांनी केलं. क्लेरा ब्रूस गर्ल्स हायस्कूलची कौलारू वास्तू त्यांनीच बांधली. सध्या धरती चौक म्हणून अोळखला जाणारा भाग सव्वाशे वर्षांपूर्वी बाभळींनी व्यापलेला होता. साहेबराव निसळांकडून जागा विकत घेऊन कृष्णरावांनी तिथं १९१८ ते २० दरम्यान घर बांधलं. तेव्हा पहिलं महायुद्ध सुरू होतं. अनेक देशातील युद्धबंदी नगरच्या किल्ल्यातील लष्करी छावणीत होते. त्यातील चांगली वर्तणूक असलेल्यांना दिवसभर बाहेर काम करण्याची मुभा ब्रिटिश सरकारनं दिली होती. त्यात काही चिनी सुतार होते. त्यांचं कौशल्य हेरून कृष्णरावांनी त्यांच्याकडून मलबारी सागवानी लाकडात आपल्या घराचं बांधकाम करून घेतलं. चुन्यातील अतिशय सुबक आणि आखीव-रेखीव काम अजूनही जसंच्या तसं आहे.

चांदोरकर कुटुंबानं काळानुसार या धाब्याच्या घरात थोड्या सुधारणा केल्या. मधले काही लाकडी खांब काढून फरशी बदलण्यात आली. धुळीचा त्रास टाळण्यासाठी खिडक्यांना काचा लावण्यात आल्या, गॅलरी बंदिस्त करण्यात आली. तथापि, हाॅलमधील लाकडी खण तसेच ठेवण्यात आले आहेत.

नामवंतांच्या मैफली

प्रसिद्ध गायक-अभिनेते पंडितराव नगरकर, पंडित वालावलकर यांच्यासह अनेक नामवंत गायकांच्या मैफली ‘डोंगरे सदन’मध्ये झाल्या आहेत. कांचन यांच्या वडिलांना संगीताबरोबरच फोटोग्राफी व यंत्रांच्या दुरूस्तीची आवड होती. वाद्ये तर ते लीलया दुरूस्त करत. त्यांच्याकडे मोठा आॅर्गनही होती. चांदोरकर कुटुुंबाकडे आकाराने सर्वात छोट्या बायबलची प्रत आहे.

सर्वात वयोवृद्ध क्रिकेटपटू

फर्स्ट क्लास क्रिकेटमध्ये जगात सर्वात सिनिअर बनण्याचा मान भारताचे यष्टीरक्षक रघुनाथ चांदोरकर यांना मिळाला आहे. ‘डोंगरेसदन’ मध्ये राहणारे नगरचे रणजीपटू बाबा चांदोरकर यांचे ते थोरले भाऊ. दोघेही भाऊ रणजी खेळले. कर्जतला जन्मलेल्या व सध्या डोंबिवलीला राहणाऱ्या रघुनाथरावांनी मागील वर्षी शंभरी अोलांडली. न्यूझीलंडचे अॅलन बर्जेस यांच्या निधनानंतर ते सर्वात वयोवृद्ध क्रिकेटपटू बनले आहेत.

संग्राहक – सुश्री मानसी आपटे

≈ ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित  ≈

Please share your Post !

Shares

हिन्दी साहित्य – आलेख ☆ साहित्यिक पत्रकारिता: कल, आज और कल…… ☆ श्री कमलेश भारतीय

श्री कमलेश भारतीय

(जन्म – 17 जनवरी, 1952 ( होशियारपुर, पंजाब)  शिक्षा-  एम ए हिंदी , बी एड , प्रभाकर (स्वर्ण पदक)। प्रकाशन – अब तक ग्यारह पुस्तकें प्रकाशित । कथा संग्रह – 6 और लघुकथा संग्रह- 4 । यादों की धरोहर हिंदी के विशिष्ट रचनाकारों के इंटरव्यूज का संकलन। कथा संग्रह -एक संवाददाता की डायरी को प्रधानमंत्री अटल बिहारी वाजपेयी से मिला पुरस्कार । हरियाणा साहित्य अकादमी से श्रेष्ठ पत्रकारिता पुरस्कार। पंजाब भाषा विभाग से  कथा संग्रह-महक से ऊपर को वर्ष की सर्वोत्तम कथा कृति का पुरस्कार । हरियाणा ग्रंथ अकादमी के तीन वर्ष तक उपाध्यक्ष । दैनिक ट्रिब्यून से प्रिंसिपल रिपोर्टर के रूप में सेवानिवृत। सम्प्रति- स्वतंत्र लेखन व पत्रकारिता

कल ही आपका नवीन लघुकथा संग्रह “मैं नहीं जानता” प्रकाशित हो कर आया है।  यह लघुकथा संग्रह डॉ नरेंद्र मोहन जी को समर्पित एवं हंस प्रकाशन, दिल्ली से प्रकाशित हुआ है। इससे पहले आपके चार लघुकथा संग्रह – “मस्तराम जिंदाबाद”, “ऐसे थे तुम”, “इस बार” और “इतनी सी बात” प्रकाशित हुए हैं। “इतनी सी बात” का पंजाबी अनुवाद “ऐनी कु गल्ल” के नाम से प्रकाशित हुआ है। निश्चित ही उनकी यह उपलब्धि हिंदी साहित्य में अपना एक अलग स्थान बनाएंगी।

? श्री कमलेश भारतीय जी को “मैं नहीं जानता” के लिए हार्दिक बधाई एवं शुभकामनायें ?

आदरणीय श्री कमलेश भारतीय जी के व्यक्तित्व एवं साहित्यिक जीवन से सीखने के लिए उनका साहित्य एक दर्पण है, जो हमें और हमारी साहित्यिक विचारधारा को समय समय पर आइना होता दिखाता है। आज प्रस्तुत है उनकी साहित्यिक पत्रकारिता से जुड़ी अतीत, वर्तमान और भविष्य को लेकर संस्मरणात्मक विमर्श – साहित्यिक पत्रकारिता :  कल, आज और कल… )

☆ आलेख ☆ साहित्यिक पत्रकारिता: कल, आज और कल… ☆

मेरे बड़े भाई फूलचंद मानव उम्र के इस पड़ाव पर भी किसी युवा की तरह सक्रिय हैं । यह देख कर खुशी भी होती है और प्रेरणा भी मिलती है । मैं लगभग चार दशक से ऊपर इनकी स्नेह छाया में हूं । मेरी साहित्यिक यात्रा के हर पड़ाव पर मेरा इनका साथ है । यहा तक कि प्रधानमंत्री अटल बिहारी वाजपेयी के हाथों सम्मान के भी हम एक दूसरे के साक्षी रहे । हरियाणा ग्रंथ अकादमी के उपाध्यक्ष के तीन साल की अवधि में कितनी ही शामें इनके घर ठहाकों के साथ बिताईं और कुछ गोष्ठियां भी कीं ।

साहित्यिक पत्रकारिता से मेरा लगाव और जुड़ाव शुरू से ही है । हालांकि मूलतः मैं कथा विधा से जुड़ा हूं -कथा और लघुकथा । इसके बावजूद मुझे निर्मल वर्मा और मणि मधुकर के साहित्यिक सफ़रनामे बहुत लुभाते रहे । निर्मल वर्मा से तो मेरी चिट्ठी पत्री और फोन पर बातचीत भी होती रही । उनकी ची चीड़ों पर चांदनी इस विधा की बहुत लुभावनी पुस्तक है । अज्ञेय की अरे यायावर रहेगा याद और मोहन राकेश की आखिरी चट्टान तक पुस्तकें चाहकर भी मेरे हाथ नहीं लगीं । श्रीपत राय जी तक पहुंचा लेकिन पुस्तकें आउट ऑफ स्टाक मिलीं । आज तक इन्हें न पढ़  पाने का खेद है । हालांकि सचमुच कन्याकुमारी तक और,आखिरी चट्टान तक पहुंचा । मणि मधुकर के यात्रा संस्मरण की एक प्रारम्भिक पंक्ति दिल को छू गयी – “अभी अभी लौटा हूं और मैंने जूते उतारे हैं और वहीं की मिट्टी और यादें मेरे साथ चली आई हैं ।” क्या बात और क्या शुरुआत । इसी तरह निर्मल  वर्मा ने जो हरिद्वार के कुंभ मेले का दिनमान के लिए वर्णन किया और नर्मदा नदी के किनारे किनारे जाकर जो लिखा वह भी सदैव आदर्श बना रहा । क्या ऐसे संस्मरण या साहित्यिक पत्रकारिता भी की जा सकती है ? सच । आज तक विश्वास नहीं होता । विद्यानिवास मिश्र और कुबेर दत्त के आलेखों को भी इतने ही प्यार से पढ़ता रहा । विद्यानिवास मिश्र ने तो नवभारत टाइम्स से विदाई पर लिखा कि “जैसे गली में ठेले पर विविध चीज़ें लाद कर बेचने वाला आता है, ऐसे ही हम संपादक भी अखबार में विविध काॅलम लेकर आते  हैं।” आज मैं इन सबको समेट कर जा रहा हूं । क्या कहा और कितनी सरलता से कह दिया ।

मैं दैनिक ट्रिब्यून में उप संपादक बन कर चंडीगढ़ आया । मेरी खुशकिस्मती कि मुझे पहले सहायक संपादक और बाद में संपादक विजय सहगल का स्नेह और आत्मीयता मिली । सबसे पहले मुझे सेक्टर 47 के एक तंदूर वाले पर लिखने का आदेश मिला । मैं वहां गया और बातचीत की और आधी रात तक अपनी पहली असाइनमेंट को बेहतर तरीके से पूरा करने पर विचार करता रहा । आखिर भवानी प्रसाद मिश्र की कविता का शीर्षक ही काम आया – “जी हां हुजूर, मैं गीत बेचता हूँ”  और इसी तर्ज पर शीर्षक दिया- “जी हां हुजूर, मैं तंदूर बेचता हूं” और उस विकलांग की सारी पारिवारिक व सामाजिक परेशानियों को लिख डाला । वह  पहला ही आलेख बहुत पसंद किया गया ।

इसके बाद मुझे दिल्ली भेजा गया अक्तूबर में गांधी जयंती पर राजघाट के एक दृश्य के लिए । मैं वहां गया । सब देखा । गांधी की समाधि से लेकर प्रतिष्ठान तक । वापस आकर सोचा । क्या और कैसे नया लिखा जाए ? फिर बाहर फूल बेचने वाली वृद्धा ध्यान में आई । वहीं से शुरू किया और किसी गीत की तरह वहीं खत्म किया कि कैसे हम श्रद्धा और विश्वास से समाधि स्थल तक जाते हैं लेकिन गांधी के विचार तक नहीं छूते हमें । क्यों ? मुन्ना भाई जैसी फिल्म भी इसी ओर संकेत करती है । फूल, विश्वास और श्रद्धा सब कुछ होते हुए भी हम गांधी की राह से दूर होते जा रहे हैं । जरा जरा सी बात पर रक्तरंजित आंदोलन क्यों ?

इसी तरह जगरांव के पास ढुढिके भेजा लाला लाजपत राय के जन्म स्थान पर बने स्मारक पर संस्मरण लिखने के लिए । विजय सहगल मेरे अंदर खटकड़ कलां के शहीद भगत सिंह के पुरखों के गांव को पहचानते थे । वह आलेख धर्मयुग में प्रकाशित हुआ था । इसी को देखते जगरांव के निकट ढुढिके भेजा । मुझे याद है जब इसे देखने के बाद लौटा तो आधी रात हो गयी थी और मैं बारिश में बुरी तरह भीग कर घर आया तो पत्नी ने कहा कि ऐसे तो बीमार हो जाओगे और मुगालते में न रहो कि बहुत बड़े पत्रकार बन जाओगे । पर मुझे सुकून था कि मैं एक ऐसी बारिश में भीगा हूं जिसमें मोहन राकेश का कालिदास भीगा होगा ।

आज देखता हूं कि साहित्यिक पत्रकारिता की भूमि बंजर होती जा रही है । पत्र पत्रिकाओं में इसके लिए कोई जगह नहीं बची । या रखी नहीं गयी । मैंने एक जुनून में साहित्यिक लोगों के इंटरव्यूज किए और यादों की धरोहर के रूप में इस पुस्तक के दो संस्करण जैसे हाथों हाथ गये और हिमाचल दस्तक ने इसका धारावाहिक प्रकाशन शुरू किया उससे लगा कि शायद अनजाने में मुझसे कुछ अच्छा काम हो गया है । नया ज्ञानोदय में काशीनाथ सिंह का इंटरव्यू ध्यान में आता है और व्यंग्य यात्रा के त्रिकोणीय इंटरव्यूज भी एक नयी सूझ है । इस तरह के प्रयोग होते रहने चाहिएं ।

जहां भी हम ऐसे संस्मरण या प्रसंग लिखें वहां कहीं न कहीं विचार की चिंगारी जरूर छोड़ें । नया प्रतीक में प्रफुल्ल चंद्र ओझा का मुंशी प्रेमचंद पर लिखा संस्मरण बहुत ही प्रेरणाप्रद रहा और अनेक मंचों पर मैंने इसे सुनाया । आखिर में इतना ही कहना चाहूंगा ;

इस सदन में मैं अकेला ही दीया नहीं हूं लेकिन इसके लिए स्पेस बची रहनी चाहिए पत्र पत्रिकाओं में ,,,

© श्री कमलेश भारतीय

1034-बी, अर्बन एस्टेट-।।, हिसार-125005 (हरियाणा) मो. 94160-47075

≈ ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडल (हिन्दी) – श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’/श्री जय प्रकाश पाण्डेय  ≈

Please share your Post !

Shares

हिन्दी साहित्य – मनन चिंतन ☆ संजय दृष्टि – लघुकथा – यात्रा और यात्रा ☆ श्री संजय भारद्वाज

श्री संजय भारद्वाज 

(श्री संजय भारद्वाज जी – एक गंभीर व्यक्तित्व । जितना गहन अध्ययन उतना ही  गंभीर लेखन।  शब्दशिल्प इतना अद्भुत कि उनका पठन ही शब्दों – वाक्यों का आत्मसात हो जाना है।साहित्य उतना ही गंभीर है जितना उनका चिंतन और उतना ही उनका स्वभाव। संभवतः ये सभी शब्द आपस में संयोग रखते हैं  और जीवन के अनुभव हमारे व्यक्तित्व पर अमिट छाप छोड़ जाते हैं।  हम आपको प्रति रविवार उनके साप्ताहिक स्तम्भ – संजय उवाच शीर्षक  के अंतर्गत उनकी चुनिन्दा रचनाएँ आप तक  पहुँचा रहे हैं। सप्ताह के अन्य दिवसों पर आप उनके मनन चिंतन को  संजय दृष्टि के अंतर्गत पढ़ सकते हैं। )

☆ संजय दृष्टि – लघुकथा – यात्रा और यात्रा ☆

जीवन में लोगों से आहत होते-होते थक गया था वह। लोग बाहर से कहते कुछ, भीतर से सोचते कुछ। वह विचार करता कि ऐसा क्यों घटता है? लोग दोहरा जीवन क्यों जीते हैं? फिर इस तरह तो जीवन में कोई अपना होगा ही नहीं! कैसे चलेगी जीवनयात्रा?

बार-बार सोचता कि क्या साधन किया जाय जिससे लोगों का मन पढ़ा जा सके? उसकी सोच रंग लायी। अंततः मिल गई उसे मन के उद्गार पढ़ने वाली मशीन।

विधाता भी अजब संजोग रचता है। वह मशीन लेकर प्रसन्न मन से लौट रहा था कि रास्ते में एक शवयात्रा मिली। कुछ हड़बड़ा-सा गया। पढ़ने चला था जीवन और पहला सामना मृत्यु से हो गया। हड़बड़ाहट में गलती से मशीन का बटन दब गया।

मशीन पर उभरने लगा शव के साथ चल रहे हरेक का मन। दिवंगत को कोई पुण्यात्मा मान रहा था तो कोई स्वार्थसाधु। कुछ के मन में उसकी प्रसिद्धि को लेकर द्वेष था तो कुछ को उसकी संपत्ति से मोह विशेष था। एक वर्ग के मन में उसके प्रति आदर अपार था तो एक वर्ग निर्विकार था। हरेक का अपना विचार था, हरेक का अपना उद्गार था। अलबत्ता दिवंगत पर इन सारे उद्गारों या टीका-टिप्पणी  का कोई प्रभाव नहीं था।

आज लंबे समय आहत मन को राहत अनुभव हुई। लोग क्या कहते हैं, क्या सोचते हैं, किस तरह की टिप्पणी करते हैं, उनके भीतर किस तरह के उद्गार उठते हैं, यह महत्वपूर्ण नहीं है। महत्वपूर्ण है अपनी यात्रा को उसी तरह बनाए रखना जिस तरह सारे टीका, सारी टिप्पणियों, सारी आलोचनाओं, सारी प्रशंसाओं के बीच  चल रही होती है अंतिमयात्रा।

अंतिमयात्रा से उसने पढ़ा जीवनयात्रा का पाठ।

©  संजय भारद्वाज

☆ अध्यक्ष– हिंदी आंदोलन परिवार  सदस्य– हिंदी अध्ययन मंडल, पुणे विश्वविद्यालय  संपादक– हम लोग  पूर्व सदस्य– महाराष्ट्र राज्य हिंदी साहित्य अकादमी ☆ ट्रस्टी- जाणीव, ए होम फॉर सीनियर सिटिजन्स 

संजयउवाच@डाटामेल.भारत

[email protected]

9890122603

≈ ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडल (हिन्दी) – श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’/श्री जय प्रकाश पाण्डेय ≈

Please share your Post !

Shares

हिन्दी साहित्य – साप्ताहिक स्तम्भ ☆ समय चक्र # 59 ☆ भारत गणतंत्र है प्यारा ☆ डॉ राकेश ‘चक्र’

डॉ राकेश ‘ चक्र

(हिंदी साहित्य के सशक्त हस्ताक्षर डॉ. राकेश ‘चक्र’ जी  की अब तक शताधिक पुस्तकें प्रकाशित हो चुकी हैं।  जिनमें 70 के आसपास बाल साहित्य की पुस्तकें हैं। कई कृतियां पंजाबी, उड़िया, तेलुगु, अंग्रेजी आदि भाषाओँ में अनूदित । कई सम्मान/पुरस्कारों  से  सम्मानित/अलंकृत।  इनमें प्रमुख हैं ‘बाल साहित्य श्री सम्मान 2018′ (भारत सरकार के दिल्ली पब्लिक लाइब्रेरी बोर्ड, संस्कृति मंत्रालय द्वारा  डेढ़ लाख के पुरस्कार सहित ) एवं उत्तर प्रदेश हिन्दी संस्थान द्वारा ‘अमृतलाल नागर बालकथा सम्मान 2019’। आप  “साप्ताहिक स्तम्भ – समय चक्र” के माध्यम से  उनका साहित्य आत्मसात कर सकेंगे । इस कड़ी में आज प्रस्तुत हैं  एक भावप्रवण कविता  “भारत गणतंत्र है प्यारा.)

☆ साप्ताहिक स्तम्भ – समय चक्र – # 59 ☆

☆ भारत गणतंत्र है प्यारा ☆ 

भारत का गणतंत्र है प्यारा

आओ सभी मनाएँ हम

संविधान पावन है लाया

वंदेमातरम गाएँ हम।।

 

इसकी माटी सोना चंदन

हर कोना है वंदित नन्दन

हम सब करते हैं अभिनंदन

 

शक्ति अदम्य , शौर्य, साहस का

आओ दीप जलाएँ हम।।

 

सागर इसके पाँव पखारे

अडिग हिमालय मुकुट सँवारे

झरने , नदियाँ कल- कल प्यारे

 

गाँव, खेत, खलियान धरोहर

हरियाली लहराएँ हम।।

 

नई उमंगें, लक्ष्य अटल है

नूतन रस्ते सुंदर कल है

श्रम से शक्ति दिलाती बल है

 

सभी स्वस्थ हों, सभी सुखी हों

ऐसा देश बनाएँ हम।।

 

जय जवान हो, जय किसान हो

बच्चा – बच्चा ही महान हो

आन – वान हो सदा शान हो

 

रूढ़ि मिटे विज्ञान विजय हो

ऐसी नीति चलाएँ हम।।

 

© डॉ राकेश चक्र

(एमडी,एक्यूप्रेशर एवं योग विशेषज्ञ)

90 बी, शिवपुरी, मुरादाबाद 244001 उ.प्र.  मो.  9456201857

[email protected]

≈ ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडल (हिन्दी) – श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’/श्री जय प्रकाश पाण्डेय  ≈

Please share your Post !

Shares

हिन्दी साहित्य – कविता ☆ साप्ताहिक स्तम्भ – विवेक साहित्य #91 ☆ मास्क☆ श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’

श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’ 

(प्रतिष्ठित साहित्यकार श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’ जी के साप्ताहिक स्तम्भ – “विवेक साहित्य ”  में हम श्री विवेक जी की चुनिन्दा रचनाएँ आप तक पहुंचाने का प्रयास करते हैं। श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र जी, अतिरिक्त मुख्यअभियंता सिविल  (म प्र पूर्व क्षेत्र विद्युत् वितरण कंपनी , जबलपुर ) में कार्यरत हैं। तकनीकी पृष्ठभूमि के साथ ही उन्हें साहित्यिक अभिरुचि विरासत में मिली है।  उनका कार्यालय, जीवन एवं साहित्य में अद्भुत सामंजस्य अनुकरणीय है। आज प्रस्तुत है श्री विवेक जी  की एक अतिसुन्दर कविता  ‘मास्क’ इस सार्थकअतिसुन्दर कविता के लिए श्री विवेक रंजन जी की लेखनी को नमन। )

☆ साप्ताहिक स्तम्भ – विवेक सहित्य # 91 ☆

☆ कविता – मास्क ☆

बचपन में मेरे खिलौनों में शामिल थी

एक रूसी गुड़िया

जिसके भीतर से निकल आती थी

एक के अंदर एक समाई हुई हमशकल

एक और गुड़िया।

बस थोड़ी सी छोटी आकार में !

सातवीं सबसे छोटी गुड़िया भी

बिलकुल वैसी ही

जैसे बौनी हो गई हो

पहली सबसे बड़ी वाली गुड़िया

सब के सब एक से मुखौटौ में !

 

बचपन में माँ को और अब पत्नी को

जब भी देखता हूँ

प्याज छीलते हुये

या काटते हुये

पत्ता गोभी परत दर परत ,

मुखौटों सी हमशकल

बरबस ही मुझे याद आ जाती है

अपनी उस रूसी गुड़िया की !

बचपन जीवन भर याद रहता है !

 

मेरे बगीचे में प्रायः दिखता है एक गिरगिटान

हर बार एक अलग पौधे पर ,

कभी मिट्टी तो कभी सूखे पत्तों पर

बिलकुल उस रंग के चेहरे में

जहाँ वह होता है

मानो लगा रखा हो उसने

अपने ही चेहरे का मुखौटा

हर बार एक अलग रँग का !

 

मेरा बेटा लगा लेता है

कभी कभी रबर का कोई मास्क

और डराता है हमें ,

या हँसाता है कभी जोकर का

मुखौटा लगा कर !

 

मैँ जब कभी शीशे के सामने खड़े होकर

खुद को देखता हूँ

तो सोचता हूँ

अपने ही बारे में

बिना कोई आकार बदले

बिना मास्क लगाये या रंग बदले ही

मैं नजर आता हूँ खुद को

अवसर के अनुरूप हर बार नए चेहरे मे ।

© विवेक रंजन श्रीवास्तव, जबलपुर

ए १, शिला कुंज, नयागांव,जबलपुर ४८२००८

मो ७०००३७५७९८

≈ ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडल (हिन्दी) – श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’/श्री जय प्रकाश पाण्डेय  ≈

Please share your Post !

Shares