Category: जीवनरंग

श्री दीपक तांबोळी

जीवनरंग 

☆ पश्चात्ताप… – भाग – २ ☆ श्री दीपक तांबोळी ☆

(मागील भागात आपण  पहिले – पण एवढं सगळं करायला तुला वेळ तरी कसा मिळायचा?” नरेशने विचारलं – आता इथून पुढे)

“आम्हांला वेळ मिळत नाही असं म्हणणारे तासंतास टिव्ही बघत बसलेले असतात नाहीतर मोबाईलवर व्हाँट्सअप,फेसबुकमध्ये बुडून गेलेले असतात.मी त्याऐवजी वेळेचं मँनेजमेंट केलं.अर्थात खुप स्ट्रिक्टली नाही कारण मग आपण जे करतो त्यातला आनंद हरवून जातो.आणि मी जे करत होतो ते आनंदासाठी.मला काही त्यात करीयर करायचं नव्हतं”

नरेशला आपलं आयुष्य आठवलं.नोकरी एके नोकरी आणि नोकरी दुणे घर याशिवाय त्याला दुसरं काही माहित नव्हतं.अफाट पैसा कमवायचा मग तो कोणत्याही मार्गाने असो आणि तीन पिढ्या बसून खातील अशी प्राँपर्टी जमवायची हे त्याच्या आयुष्याचं एकमेव ध्येय होतं.हे ध्येय साधतांना आपण कधीही न मिळणारे आनंदाचे क्षण गमावतोय हे कधी त्याच्या लक्षात आलं नाही.निवृत्त झाल्यावर आपल्याला भरपूर वेळ असेल.तेव्हा जे करायचं राहून गेलंय ते करता येईल असं त्याचं मत होतं.

” मीही आता ठरवलंय.उरलेलं आयुष्य मजेत घालवायचं” नरेश म्हणाला ” आताशी तर आपण साठी गाठलीये.अजून दहा वर्ष तरी काही होत नाही आपल्याला”

” तसं झालं तर सोन्याहून पिवळं.पण आयुष्य हे क्षणभंगूर आहे असं ग्रुहीत धरुनच मी माझं जीवन जगलो”

सुनीलच्या या म्हणण्यावर नरेश जोरात हसून म्हणाला

” डोंट वरी यार.तुही काही लवकर मरत नाहीस.आता हे जग मला दाखवण्याची जबाबदारी तुझी.बरं ते जाऊ दे.तुझी मुलं काय करताहेत?लग्नं झाली असतील ना त्यांची?”

“हो तर! मुलगी डेंटिस्ट आहे आणि मुलगा चार्टर्ड अकाउंटंट. मुलगा माझ्याच सोबत रहातो आणि मुलगीही याच शहरात असल्याने नातवंडासोबत माझे दिवस झकास चालले आहेत”

नरेशचा चेहरा पडला.वर्षभरापासून बंगलोरला रहाणारी मुलं घरी न आल्याने नातवंडाशी त्याची भेट आजकाल व्हिडीओ काँलवरच व्हायची.

“घरबीर बांधलंस की नाही?”त्याने उत्सुकतेने सुनीलला विचारलं

” हो तर!तुझ्यासारखा बंगला नाहीये माझा पण एक टूबीएचकेचं घर आहे.मुलगा चांगला कमावतोय.तो बांधेल मोठा बंगला पुढे. शेवटी त्यालाही काहीतरी स्वकष्टाची प्राँपर्टी केल्याचं समाधान मिळायला हवं ना!तुझी कार मात्र झकास आहे हं”

“तू केव्हा पाहिलीस?”नरेश आनंदाने फुलून म्हणाला

“मगाशी तू आलास तेव्हा मी बाहेरच होतो”

“अच्छा!लग्न लागल्यावर चल.तुम्हांला गाडीतून घरी सोडतो”

“अरे मी आणलीये ना माझी गाडी.तुझ्या गाडीइतकी आलिशान नाहिये पण ठिक आहे.माझं काम भागतंय तिने”

नरेशचा चेहरा पडला.”अरेच्चा!आपण  कमावलेल्या सगळ्या गोष्टी सुनीलकडेसुध्दा आहेत.मग आपण एवढा गर्व का करतोय?”त्याच्या मनात विचार आला.सुनीलला कमी लेखून आपण मोठी चुक करतोय हेही त्याच्या लक्षात आलं. तेवढ्यात नवरदेवाची मिरवणूक आली.अर्ध्या तासात लग्न लागलं.सुनीलला पाहून बरेच लोक त्याला आनंदाने भेटत होते.तरुण मुलंमुली त्याच्या पाया पडत होते.सुनीलला पाहून नवरीला खुप आनंद झाला.त्याच्या पाया पडून ती नवऱ्याला म्हणाली ” हे आमचे भागवत सर.यांनी आम्हांला भरभरून जगायला शिकवलं.शिकणं आणि जगणंसुध्दा किती आनंददायी असतं हे त्यांच्यामुळेच आम्हांला कळलं” तिच्या नवऱ्याने सुनीलला वाकून नमस्कार केला.

सुनीलला मिळणारा आदर पाहून नरेश मनातून खट्टू झाला.त्याला आठवलं.निवृत्तीनंतर तो आँफिसला दोनतीन वेळा गेला तेव्हा तिथल्या स्टाफने त्याची दखलसुध्दा घेतली नव्हती.ही ब्याद कशाला इथे आली असेच भाव त्यांच्या चेहऱ्यावर होते.

जेवण झाल्यानंतर दोन्ही मित्र एकमेकांना घरी यायचं निमंत्रण देऊन निघाले.

नरेशने ठरवलं आता सुनीलसारखं जगायचं.आहे ते उरलेलं आयुष्य आनंदात घालवायचं.आता त्याला त्याचा एकटेपणा खटकू लागला.म्हणून मग त्याने दुसऱ्याच दिवशी ज्येष्ठ नागरीक संघाची सदस्यता घेतली.आतापर्यंत कट्ट्यावर बसणारे हे म्हातारे त्याला आवडत नव्हते.हळुहळू त्याची त्यांच्याशी मैत्री झाली. माँर्निंग वाँक त्यांच्यासोबत होऊ लागला.एक दिवस तो त्याच्या बायकोला घेऊन गाण्याच्या कार्यक्रमाला गेला.या वयातही संगीत आपल्याला आवडतं,आपल्या मनाला भारुन टाकतं हा नवीन शोध त्याला लागला.अभ्यासाच्या पुस्तकांखेरीज इतर पुस्तकांना कधी त्याने हात लावला नव्हता.वपु.काळे,चेतन भगत,पाऊलो कोएल्होची पुस्तकं आता टेबलवर उपस्थिती देऊ लागली.स्वयंपाक हे बायकांचं क्षेत्र आहे असं तो आजपर्यंत मानत होता.पण आता नवीन रेसिपीज तो बायकोला सुचवू लागला आणि ती बनवण्यासाठी तिला मदतही करु लागला.एक दिवस ज्येष्ठ नागरीक संघाच्या सदस्यांना त्याने एका चांगल्या हाँटेलात पार्टी दिली.सुनीललाही त्याने स्पेशल गेस्ट म्हणून बोलावलं.आपल्या या मित्रामुळेच आपण आनंददायी जीवन जगायला सुरुवात केली आहे याचा त्याने सर्वांसमक्ष उल्लेख केला.सुनीलनेही मग आपण कसं जीवन जगलो आणि उरलेलं आयुष्य कसं भरभरुन जगलं पाहिजे याबद्दल एक खुमासदार भाषण ठोकलं.

सिंगापूर, मलेशियाच्या टूरला आता चारपाचच दिवस उरले होते.ही टूर झाली की हिस्टोरिकल युरोपची टूर करायची हे नरेशने ठरवून टाकलं.आपलं हे सुंदर आयुष्य फार कमी उरलंय याचा खेद त्याला आजकाल वाटू लागला होता.

टुरला दोन दिवस बाकी होते.तो सकाळी आपल्या मित्रांसोबत माँर्निग वाँक करत होता.जाँगिंग ट्रँकचे तीन राऊंड त्याने पुर्ण केले.चवथ्या राऊंडला त्याने सुरुवात केली आणि त्याच्या छातीत कळ आली.कळ इतकी जोरदार होती की तो खालीच कोसळला.पडता पडता त्याचा उजवा गुडघा जोरात आपटला.त्याच्याबरोबरचे सगळे धावून आले.सगळ्यांनी मिळून त्याला बेंचवर झोपवलं.घामाच्या धारांनी तो न्हाऊन निघाला होता.अँब्युलन्स बोलवण्यात आली.त्याला हाँस्पिटलमध्ये अँडमिट करण्यात आलं.ट्रिटमेंट सुरु झाली. दोन तासांनी तो शुध्दीवर आला. समोरच त्याची बायको आणि डाँक्टर उभे होते.

“कसं वाटतंय?”त्याच्या बायकोने मीराने विचारलं.त्याच्या अंगात अजिबात त्राण नव्हतं.उजवा गुडघा भयंकर दुखत होता.

“मला काय झालं होतं?”खोल गेलेल्या आवाजात त्याने डाँक्टरला विचारलं.    “तुम्हांला मासीव्ह हार्ट अटँक आला होता.त्यात तुम्ही नेमके गुडघ्यावर आपटल्यामुळे तुमचा गुडघा तुटलाय.त्याचं आँपरेशन करावं लागणार आहे.”

” मग करुन टाका.आम्हांला दोन दिवसांनी सिंगापूरला जायचंय”

डाँक्टर हसले. म्हणाले,

“साँरी मिस्टर नरेश.यु हँव टू फरगेट अबाउट युवर टूर.तुमची शुगर आणि बी.पी.जोपर्यंत नाँर्मल होत नाहीत तोपर्यंत आँपरेशन शक्य नाही.आँपरेशन नंतरही तुम्हांला लवकर चालता येईल असं वाटत नाही.दुसरी गोष्ट उद्या तुमची एंजिओग्राफी करणार आहोत.हार्टमधल्या ब्लाँकेजेसवर तुमची बायपास करायची की एंजिओप्लास्टी ते ठरेल.माझ्या अनुभवानुसार तुमची बायपासच करावी लागेल असं वाटतं.आणि बायपास झाल्यावर कमीतकमी तीन महिने तरी तुम्ही कुठे जाऊ शकणार नाही”

नरेशने हताशपणे बायकोकडे पाहिलं.

जाऊ द्या .तुम्ही अगोदर बरे व्हा.मग बघू कुठे जायचं ते” ती त्याला समजावत म्हणाली ” जीव वाचला ते काय कमी आहे? सिंगापूर काय नंतर केव्हाही करता येईल!”

नरेश काही बोलला नाही.पण त्याला समजून चुकलं होतं.त्याच्या जीवाचं काही खरं उरलं नव्हतं.नशीबात असलं तर टूर होतीलही पण ते कायम तब्ब्येतीच्या काळजीने भरलेले असतील.त्यात आनंद,उत्साह यांचा अभाव असेल.जीवनात आता कुठेशी रंगत येऊ लागली होती आणि त्यात हे असं घडलं.आयुष्य हे क्षणभंगुर आहे असं सुनील म्हणाला होता.खरंच होतं ते!आता टूरच काय आयुष्यात राहून गेलेल्या कितीतरी गोष्टी करता येणार नव्हत्या.’अनेक गोष्टी योग्य वयातच केलेल्या चांगल्या असतात ‘ असं सुनील जे म्हणत होता ते चुकीचं नव्हतं हे त्याला आता ठाम पटलं होतं.क्षणभर त्याला सुनीलचा हेवा वाटला.आणि त्याच्यासारखं आयुष्य आपण का जगलो नाही या पश्चातापाने त्याचं मन भरुन गेलं.

 – समाप्त –

© श्री दीपक तांबोळी

जळगांव

मो – 9503011250

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

डॉ गोपालकृष्ण गावडे

 इंद्रधनुष्य 

☆  ज्यू लोकांची मातृभूमी (प्रॉमिस्ड लँड) – वरदान की शाप ? — भाग-3 ☆ डॉ गोपालकृष्ण गावडे ☆

(त्यामुळे सुरवातीला कुरानाच्या आयाती मध्ये ज्यु आणि ख्रिश्चनांविषयी ‘people of book’ असा चांगला उल्लेख येतो.) इथून पुढे — 

पण अरबस्थानातील ज्यु टोळ्यांनी मुहम्मद पैगंबराला ज्युं धर्माचा पैगंबर म्हणून स्वीकारले नाही. या नंतर उतरलेल्या कुराणाच्या आयातीमध्ये ज्यु लोकांविषयी अपशब्द येऊ लागले. मदिनेतील तीन ज्यु कबिल्यांना छोटी छोटी कारणे काढून मदिनेतून हाकलून देण्यात आले. नंतर उतरलेल्या कुराणाच्या आयतीमध्ये ज्यु लोकांचे समूळ उच्चटन करण्याचा आदेश मुसलमानांना दिल्याचे दिसते. 

ई स 632 मध्ये मुहंमद पैगंबर साहेबांचा मदिनेत मृत्यू झाला. त्यांच्या हयातीत त्यांच्या तलवारीच्या धाकाने संपूर्ण अरेबीया मुस्लिम झाला होता. परंतु पैगंबरांच्या मृत्यू नंतर बहुतेक सर्व अरब जमातांनी उठाव करून इस्लामचे जोखड टाकून दिले आणि ते परत आपल्या पूर्वज्यांच्या बहुईश्वरवादी धर्माकडे वळले. पैगंबरांच्या वारसदारांची पहिली दोन वर्ष हा उठाव दडपण्यात गेली. नंतर मुस्लिम अरब टोळ्यांनी अरबस्थानाच्या बाहेर प्रचंड वेगाने साम्राज्य विस्ताराला सुरुवात केली. वाळवंटातील प्रतिकूल हवामानात राहणाऱ्या अरब लोकांमध्ये कमालीचा काटकपणा आलेला होता.  क्रूरपणा नसेल तर वाळवंटासारख्या प्रतिकूल हवामानात जिवंत राहनेही शक्य नसते. वळवंटी भागात जिवंत राहण्यासाठी आवश्यक असलेला क्रूरपणा अरब लोकांमध्येही आलेला होता.  त्यात अरबांमध्ये नव्या धर्माच्या शिकवणी नुसार धार्मिक कडवेपणा निर्माण झालेला होते. धर्मवेडाने आंधळे झालेले अरब लढताना मरून जन्नतमध्ये जाण्यासाठी उतावळे झाले होते. त्यांनी निर्भीडपणे मोठमोठ्या फौजा अंगावर घेतल्या. अरब फौजांनी लवकरच आजूबाजूचे सर्व देश जिंकून घेतले. ई स 638 साली अरब मुसलमानांनी जेरूसलाम जिंकून घेतले. 

एकाच कुरैश काबील्यातील मुहम्मद पैगंबरांच्या हशीम या भावकीचे उम्मायद या भावकीशी पाच पिढ्याचे वैर होते. या उम्मयद या भावकीचा अबू सुफियान हा मुहम्मद पैगंबरांच्या आक्रमक धर्मप्रचारामुळे त्यांचा कट्टर शत्रू झाला होता. पुढे मदिनेला स्थलांतर केल्यावर मुहम्मद पैगंबरांची ताकत वाढत गेली. मुसलमानांनी मक्केच्या कुरैश लोकांच्या व्यापारी काफील्यांची लूटमार सुरु केली. त्यातून दोन्ही गटात संघर्ष होऊ लागले. मदिनेतील मुसलमाचे मक्केतील मूर्तिपूजक कुरैश लोकांसोबत झालेल्या प्रत्येक युद्धात अबू सुफियान मुसलमानांच्या विरुद्ध लढला होता. पुढे पैगंबर साहेबांनी मक्का जिंकल्यावर अबू सुफियानला नाविलाजास्तव मुसलमान व्हावे लागले होते. नंतर उमर खलिफा असताना या अबू सुफियानच्या मुलाला म्हणजे मुआवियाला सिरिया-पॅलेस्टीन या प्रभागाचा गव्हर्नर नेमले गेले. अबू सुफियान आणि त्याचे कुटुंबीय स्वतः होऊन मुसलमान झाले नव्हते. परिस्थिती समोर झुकत ते ”मरून मुटकुन मुसलमान’ झाले होते. त्यामुळे ते कधीच कडवे मुसलमान झाले नाहीत. मुआवियाची बायको ख्रिश्चन होती. त्याच्या सैन्यात सिरिअन ख्रिश्चन सैनिकच जास्त होते. या मुआवियाने पैगंबरांचा सख्खा चुलत भाऊ आणि लाडक्या लेकीचा नवरा असलेल्या अली विरुद्ध साफिनचे युद्ध केले. या युद्धात त्याने तीस हजार मुसलमान मारले. या मुआवियने मुहम्मद पैगंबरांच्या हसन(अली आणि फातिमाचा मुलगा) या नातवाकडून खलिफत काढून घेतली. याच मुआवियाने हसनला त्याच्याच बायकोमार्फत विष घालून मारले. या मुआवियाचा मुलगा याजिद हुसेन सोबत झालेल्या करारा विरुद्ध खलिफा झाला. त्याच्या आदेशानुसार मुहम्मद पैगंबराच्या हुसैन या दुसऱ्या नातवाला करबालाच्या युद्ध मैदानात ठार मारले गेले.

जिझिया कर मिळाला की मुआविया आणि इतर उम्मायद खलिफा धर्मनिरपेक्ष होते. झिजिया मिळणे कमी होऊ नये म्हणून एका उमायद खलिफाने इस्लामात धर्मांतर करण्यावर बंदी घातली होती. त्यांनी कुराणच्या आदेशा विरुद्ध अरब नसलेल्या नवमुस्लिमांवरील झिजिया बंद केला नाही. वरवर मुस्लिम असल्याने उम्मयदांच्या आधीपत्याखाली जेरूसलाम असल्याना ज्यु लोकांची फारशी कत्तल झाली नाही. पण मुस्लिम प्रशासनात शेतीवरील असलेल्या वाढीव करामुळे आणि जिझिया सारख्या जाचक करप्रणालीमुळे धरपरिवर्तन वा पलायन हेच मार्ग शिल्लक होते. धर्माच्या बाबतीत कट्टर असलेले ज्यु लोक परत मायाभूमीतून परगंदा होऊ लागले. त्यांचे परंपरिक शत्रू असलेल्या मूर्तिपूजक ग्रीक पॅलेस्टिनी लोकांनी इस्लामात धर्मपरिवर्तन करून घेतले. तरी काही ज्यु जास्तीचे कर भरून आपल्या मातृभूमीत पाय रोवून होते.

पुढे पोप अर्बन दुसरा याच्या प्रेरणेमुळे युरोपतील ख्रिश्चन सम्राज्यांनी येशूची पवित्र भूमी मुस्लिम लोकांपासून मुक्त करण्यासाठी धर्मयुद्ध पुकारले. क्रूसेडर फौजेने ई स 1099 साली जेरूसलाम जिंकून घेतले. शहरात असलेल्या सर्व मुस्लिम आणि ज्यु लोकांची सरसकट कत्तल झाली.

पुढे मायभूमीत ज्यु लोकांवर होणाऱ्या सततच्या अत्याचारांमुळे अनेक ज्यु युरोपातील धर्मनिरपेक्ष वातावरणात स्थायिक झाले. फ्रान्स आणि जर्मनीत स्थायिक झालेल्या ज्यु लोकांना ॲश्कनाझी ज्यु म्हटले गेले. स्पेन आणि पोर्तुगाल मध्ये स्थायिक झालेल्या ज्यु लोकांना सफारडीक ज्यु म्हटले गेले. इजिप्त यमन आणि इराक मधील ज्यु लोकांना मिझराही ज्यु म्हटले गेले. मध्य आशिया आणि कोकसस पर्वत रांगामध्ये वसलेल्या ज्यु लोकांना बुखारान ज्यु म्हटले गेले. बाहेरून आलेले हे हुशार लोक कानामागून आले आणि तिखट झाले. कष्टाळूपणामुळे ते लवकरच श्रीमंत झाले तसेच मोठमोठ्या पदावर जाऊन बसले. त्यांच्या प्रगतीवर जाळणारे लोक वाढू लागले. मग त्यांच्या धार्मिक वेगळेपणावरून युरोपात ज्यु विरोधी वातावरण निर्माण केले जाऊ लागले. बरेच ॲश्कनाझी ज्यु सतराव्या आणि अठराव्या शतकात धर्मनिरापेक्ष असलेल्या अमेरिकेत स्थायिक झाले. 

ई स 1516 मध्ये जेरूसलाम ऑटोमन तुर्क सम्राज्याचा भाग झाले. ऑटोमन सम्राज्य जिझिया कर दिल्यानंतर तसे काही अंशी धर्मनिरपेक्ष होते. ते सुद्धा कुराणाप्रमाणे फारसे चालत नव्हते. अशा काहीश्या धर्मनिरापेक्ष वातावरणात जेरूसलाम मधील ज्यु लोकांनी परत कष्टाने आपली प्रगती केली. ज्यु लोकांनी व्यापारात प्रगती केली आणि मोठ्या प्रशासकीय पदांपर्यंत ज्यु पोहचले. 1492 नंतर पोर्तुगाल आणि स्पेन मधून हाकलून दिलेल्या सफारडीक ज्यु लोकांना ऑटोमन सम्राट बायझीड दुसरा याने त्यांना त्यांच्या मायाभूमीत स्थायिक होऊ दिले.

युरोपात राहणारे ज्यु लोक अतिशय हुशार आणि कष्टाळू होते. त्यांच्या प्रगतीचा तिरस्कार करणाऱ्यांचे प्रमाण युरोपात हळूहळू वाढू लागले होते.

1860 मध्ये ज्यूविश पत्रकार थिओडॉर हर्झ याने ‘डर जुडेनस्टेट’ अर्थात ‘ज्युंचे स्वतःचे राज्य’ नावाचे पत्रक काढले. ज्युसाठी त्यांच्या पारंपरिक मायाभूमीत स्वतःचे राज्य असावे आणि जगातील सर्व ज्यु लोकांनी तिथे राहायला जावे असा विचार त्याने मांडला. त्याला जगभरातील ज्यु लोकांनी पाठिंबा दिला. 1897 ला स्वित्झरलंड मधील बेझेल येथे पहिली झायोनिस्त परिषद भरली. ज्युसाठी स्वतःचे राज्य असावे यासाठी जगातील मोठया नेत्यांची मनधरणी सुरु झाली. पण त्याचा उपयोग झाला नाही. पण ज्यु लोकांनी आपला प्रयत्न सोडला नाही. पहिले महायुद्ध चालू असताना त्यांच्या प्रयत्नांना यश येऊ लागले. 1917 साली ब्रिटिश सरकारचे परराष्ट्र सचिव अर्थर बालफोर यांनी जाहीरनामा काढून मध्यपूर्व भागात ज्यु लोकांना हक्काची मायभूमी असावी असे जाहीर केले.

1019 साली पहिले महायुद्ध संपले आणि ऑटोमन साम्राज्य नष्ट झाले. मध्यपूर्वचा हा भाग ब्रिटिशांच्या ताब्यात आला. त्या वेळी रोमन सम्राटाने मुद्दाम दिलेल्या पॅलेस्टीन या नावानेच ज्युंची मायभूमी ओळखली जाई. हा भाग ब्रिटिश अंमलाखाली आल्यावर जगभरातून लाखो ज्यु लोग या भागात स्थानांतरित झाले. स्थानिक अरब लोकांचा या स्थानांतराला विरोध असल्याने ज्यु लोकांचे अरब लोकांसोबत खटके उडू लागले. ज्यु लोकांनी आपल्या वस्त्यांची सुरक्षा करण्यासाठी 1920 साली हागानह (Defence) ही पॅरामिलिटरी संघटना सुरु केली. ज्यु लोकांचे होणारे स्थलांतरण आणि ब्रिटनचा त्याला न होणारा विरोध पाहून अरब लोकांनी 1936 ते 1939 या वर्षात मोठा हरताळ पाळला.

ब्रिटनने 1939 साली व्हाईट पेपर काढून जु आणि अरब लोकांचे वेगवेगळे राज्य व्हावे अशी फाळणीची योजना मांडली. अरब लोकांनी ती फेटाळली आणि उठाव केला. ज्यु लोकांच्या शास्रधारी गटांनी त्याचा सशस्त्र प्रतिकार केला. 

– क्रमशः भाग तिसरा 

©  डॉ गोपालकृष्ण गावडे

सिटी फर्टिलिटी सेंटर आणि गुरूदत्त डायग्नोस्टिक सेंटर

सिंहगड रोड, पुणे 

मो 9766325050

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्री दीपक तांबोळी

जीवनरंग 

☆ पश्चात्ताप… – भाग – १ ☆ श्री दीपक तांबोळी ☆

नरेशने आपली आलिशान गाडी मंगल कार्यालयासमोर पार्क केली आणि बायको-मीराला घेऊन तो कार्यालयात शिरला. हाँलमध्ये तुरळक लोक बसले होते. नरेशला आश्चर्य वाटलं. लग्न लागायला फक्त पंधरा मिनिटं बाकी असतांना उपस्थिती एवढी कमी कशी? त्याने चौकशी केली तेव्हा त्याला कळलं की नवरा मुलगा नुकताच मिरवणुकीला गेला असून तो अजून दोन तास तरी येणार नव्हता. वऱ्हाडातील बरीच मंडळी या मिरवणूकीत गेल्यामुळे हाँल रिकामा वाटत होता. मीरा ओळखीच्या बायका दिसल्यावर त्यांच्यात जाऊन बसली. नरेशने हाँलमधल्या व्यक्तींवर नजर टाकली. कुणी ओळखीचं दिसतंय का हे तो शोधू लागला. एक चेहरा ओळखीचा वाटला पण तो कोण हे त्याच्या लक्षात येईना. तरीसुद्धा तो त्या व्यक्तीच्या जवळ जाऊन उभा राहिला. त्याला पाहिल्याबरोबर त्या माणसाने स्मित केलं.

“तुम्हांला कुठंतरी पाहिल्यासारखं वाटतंय पण लक्षात येत नाहिये” नरेश जरा अवघडून बोलला

“काय राव नरेश मला ओळखलं नाही? अरे मी सुनिल भागवत. आपण दोघं दहावीपर्यंत एकाच वर्गात होतो. आठवलं? “

नरेशच्या डोक्यात ट्युब पेटली.

“हो हो आठवलं. अरे एकाच बेंचवर तर बसायचो आपण!अरे पण तू इतका तरुण कसा दिसतोस? आपण तर एकाच वयाचे असू ना? “

“यार किती वर्षांनी भेटतोहेस आणि दिसण्याचं काय घेऊन बसलास? “सुनीलने त्याला उठून आलिंगन दिलं.

“चल बसून निवांत बोलूया. लग्न लागायला अजून भरपूर अवकाश आहे”

दोघंही खुर्च्यात बसल्यावर नरेश संतापून म्हणाला “बघ यार सुनील या लोकांना वेळेची अजिबात किंमत नाही. उशीराच लग्न लावायचं होतं तर मुहूर्त काढायचाच कशाला? “

“जाऊ दे रे. हाच तर चान्स मिळतो नातेवाईकांना आणि मित्रमंडळींना नाचण्याचा. करु दे त्यांना भरपूर एंजॉय. हेच तर दिवस आहेत त्यांचे एंजॉय करायचे. आता आपल्याला नाचता येणार आहे का? आणि बघ आपल्याला तर आता भरपूर वेळ आहे. मी तर रिटायर्ड झालोय. तुझं काय? अजून करतोच आहेस का नोकरी? “

” नाही रे. मीसुध्दा रिटायर झालोय. पण मला सांग तू कुठल्या तरी शाळेत शिक्षक होतास ना? मग रिटायर्ड होतांनाही शिक्षकच होतास का? “

” शेवटची दोन वर्ष हेडमास्तर होतो. म्हणजे तसा शिक्षकच”

” तुला खरं सांगू सुनील, मला शिक्षकी पेशा कधीच आवडला नाही. दँटस् ए व्हेरी बोअरिंग जाँब. त्यात काही थ्रिल नाही, चँलेंज नाही, जबाबदाऱ्या नाहीत. मी तर नेहमी म्हणतो शिक्षक लोक फुकटाचा पगार घेत असतात. त्यातून आजकाल शिक्षकांबद्दल काय भयंकर ऐकू येतंय. दारु पिणं काय!विद्यार्थीनींवर बलात्कार काय!बापरे!या लोकांनी तर शिक्षण क्षेत्र पार बदनाम करुन टाकलंय”

सुनील चिडला नाही. हसून म्हणाला,

‘ शिक्षकांबद्दल असे गैरसमज बरेच जण करुन घेतात. सगळेच शिक्षक तसे नसतात. तुझ्या पाहण्यात आणि ऐकण्यात टवाळखोर कामचुकार आणि चारीत्र्यहिन  शिक्षकच आले असतील. त्यातून वीसपंचवीस लाख रुपये देऊन नोकरीला लागलेले शिक्षक दुसरं काय करणार? त्यामुळे तुला दोष देण्यात काही अर्थ नाही. माझ्याबाबतीत म्हणशील तर मला दिवसभर फुरसत नसायची. शाळेत सतत काही ना काही प्रकल्प चालायचे. त्यातून जनगणना आहे, निवडणूका आहेत, वर्षभर चालणाऱ्या परीक्षांचं सुपरव्हिजन आहे, पेपर तपासणी आहे अशा सगळ्या कामात वर्ष कधी संपून जायचं ते कळायचं नाही. बरं मला एक सांग, तू कुठल्यातरी सरकारी खात्यात होतास ना? “

” हो मी सुपर क्लास वन आँफिसर होतो. खरं तर एक मामुली क्लार्क म्हणून मी नोकरी ची सुरुवात केली होती. प्रमोशन मिळवत मिळवत क्लासवन आँफिसर झालो” नरेश अभिमानाने म्हणाला ” आपल्या हाताखालच्या स्टाफकडून काम करुन घेणं किती अवघड आणि चँलेंजिंग असतं हे तुमच्यासारख्या पाट्या टाकणाऱ्या शिक्षकांना नाही कळायचं. शासनाकडून मला त्यासाठी बरेच पुरस्कार देखील मिळालेत”

” वा खुप छान. पण मलाही तेच म्हणायचंय. तुझ्या हाताखालचे सर्वच कर्मचारी इमानदार, प्रामाणिक आणि कष्टाळू होते का? “

” अरे बाबा सरकारी खात्यात तर पन्नास टक्के लोक फक्त दिवस भरतात. त्यांना कामाशी काही देणंघेणं नसतं”

” शिक्षकांचीही तीच परीस्थीती आहे. काही मोजके नालायक शिक्षक पुर्ण शिक्षण क्षेत्राला काळीमा फासतात. त्याला काही इलाज नाही. आम्ही मात्र आमचं शिकवण्याचं काम जीव तोडून केलं. मोठ्या हुद्दयावरचे आमचे विद्यार्थी आता भेटले की पाया पडतात तेव्हा आपली किंमत कळते”

” पण तेवढ्याने हुरळून जायचं कारण नाही. तुम्ही आयुष्यात काय कमावता ते महत्वाचं आहे. माझ्याकडे बघ. मला नोकरीत असतांना किती मानमरातब मिळायचा. शिवाय माझा पगार, वरची कमाईही भरपूर असायची. आज माझ्याकडे काय नाही ते विचार. मोठा बंगला आहे, आलिशान गाडी आहे. मुंबई पुण्यात लक्झरीयस फ्लँट आहेत. दोन्ही मुलं बंगलोरमध्ये चांगल्या कंपनीत रग्गड पगारावर नोकरीला आहेत. पुढच्या महिन्यात मी फिरायला सिंगापूर मलेशियाला चाललोय. तुमच्यासारख्या शिक्षकांना हे सगळं शक्य आहे? “

नरेशच्या बोलण्यात अहंकार गच्च भरला होता. सुनीलच्या ते लक्षात आलं. तो हलकसं हसला आणि म्हणाला

” या अगोदरही फाँरेनला कुठे गेला होतास? “

नरेशने नकारार्थी मान हलवली

“जमलंच नाही रे. कामात खुप बिझी असायचो. क्लास वन आँफिसरला वेळ कुठून असणार? “

सुनीलने स्मित केलं

” नरेश मी एकवीस देशात फिरुन आलोय. “

 काय्य!!!काय सांगतोस? “आ वासून नरेश त्याच्याकडे पाहू लागला

“हो नरेश. तुला माहीत नसेल मी गणिताचा मास्टर आहे. गणिताच्या परिषदांमध्ये व्याख्यान देण्यासाठी मी भारतातच नाही तर बऱ्याच देशातही गेलोय. मागच्याच महिन्यात मी कोरीयाला जाऊन आलो”

नरेशने सुनीलला वरपासून खालपर्यंत पाहिलं. त्याच्या साध्या कपड्यावरुन तो इतका विद्वान असेल असं वाटत नव्हतं.

” बरं मला एक सांग भारतात तू कुठंकुठं जाऊन आलाहेस” सुनीलने विचारलं

” महाराष्ट्र आणि दिल्लीशिवाय कुठंच जाता आलं नाही बघ. रिटायर झाल्यावर फिरु असं ठरवलं होतं”

” तुला काही आजारबिजार आहेत? “

“आहेत ना. बीपी आणि डायबेटीस. कोलँस्ट्रोलही वाढलंय. कारे असं का चारतोस? “आपल्या टक्कल पडलेल्या डोक्यावरुन हात फिरवत नरेशने विचारलं

“नरेश अरे आता या म्हातारपणात आणि असे आजार घेऊन तू कितीसा फिरणार आणि ते फिरण्यात तुला काय मजा येणार? मला सांग गोव्यातल्या बिचवरच्या सुंदर मुलींना पाहून तुला आता काय मजा वाटणार आहे? उत्तराखंडमधल्या व्हँली आँफ फ्लाँवरला तू आता जाऊ शकणार नाहीस. गेलास तरी ती फुलं पाहून तुला काहीच आनंद वाटणार नाही. तरुणपणी याच गोष्टींनी तुला कितीतरी आनंद दिला असता. मंदिरात जाण्याचे आपले दिवस. ही प्रेक्षणीय स्थळं पाहून कुठली मजा आपल्याला येणार? काही गोष्टी योग्य वयातच केल्या पाहिजेत. नंतर केल्या तर त्यातला आनंद नाहिसा झालेला असतो. “

नरेश चिडून म्हणाला

“मला एवढं लेक्चर देतोहेस. तू तरी या गणिताच्या परिषदांव्यतिरिक्त कुठं फिरला आहेस का? “

सुनील हसला.

” नरेश शिक्षकी पेशा मी जाणूबुजून स्विकारला. मला खरं आयुष्य जगायचं होतं. त्यातला आनंद लुटायचा होता. लहानपणापासूनच मी वेगळं आयुष्य जगण्याची स्वप्नं पहात होतो. घरच्या गरीबीमुळे ते शक्य नव्हतं. पण नोकरी लागली आणि मला पंख फुटले. गणित, विज्ञान हे माझे आवडते विषय. त्यात मी मास्टरी केली. शाळेच्या सहलींची जबाबदारीही मी माझ्यावरच घेतली. त्यातून मला खुप अनुभव आला शिवाय अनेक स्थळंही बघता आली. मग मी दिवाळी आणि उन्हाळ्याच्या सुटीत बाहेरचे ग्रुप घेऊन जाऊ लागलो. त्यातून मला खुप कमाई होऊ लागली. त्या पैशांची बचत करुन मी अख्खा भारत पालथा घातला. या काळात मला साहसाची आवड निर्माण झाली. एकदा मनात आलं. सायकल काढली. ग्रुप जमा केला. सायकलने नेपाळला जाऊन आलो”

“बापरे नेपाळला? “नरेश थक्क होऊन म्हणाला.

“नुसतं नेपाळच नाही तर, गोवा, लडाख, अरुणाचल, मेघालय इत्यादी सात राज्येही मी सायकलवर फिरलो. युरोपलाही जाणार होतो पण पैशांअभावी ते जमलं नाही. मग मी ट्रेकिंग करायला सुरुवात केली. हिमालयासहीत भारतातल्या जवळजवळ सर्वच पर्वतरांगात मी ट्रेकिंग केलंय. राँक क्लायंबिंग, रँपलिंग, व्हँली क्राँसिंग हेही मी केलंय. हे आयुष्य पुन्हा नाही हे मला माहित होतं. शिवाय म्हातारपणात या गोष्टी शक्य होत  नाहीत म्हणून मी तारुण्याचा पुरेपुर फायदा उचलला. या प्रोसेसमध्ये मी माझ्या प्रमोशनकडेही दुर्लक्ष केलं. असाही मी मँनेजमेंटच्या मर्जीतला नव्हतो. त्यामुळे मँनेजमेंटने मला ज्युनियर असलेल्या आणि लायकी नसलेल्या व्यक्तींना माझ्या अगोदर प्रमोशन दिले. अर्थात मी ते कधी मनावर घेतलं नाही. मी माझ्या पध्दतीने आयुष्याचा आनंद घेत राहिलो. तू ‘जिंदगी ना मिलेगी दोबारा’हा पिक्चर बघितलाय? “

“नाही “

” जरुर बघ. आयुष्य कसं जगायचं ते तुला कळेल”

” पण कारे इतकं सगळं करत असतांना तुझं घरादाराकडे दुर्लक्ष होत असेल? “नरेशने विचारलं.

“अजिबात नाही. कारण मी या गोष्टी सुट्यांमध्येच करायचो. शिवाय बऱ्याचशा सहलीत माझी पत्नी आणि मुलंही सोबत असायची. त्यामुळे त्यांनी कधी तक्रार केली नाही. घर, परीवार, छंद आणि नोकरी यांची व्यवस्थित सांगड मला घालता आली. त्यामुळे मी भरभरुन जगलो. संगीताचीही मला आवड होती. माझा आवाज चांगला नव्हता. त्यामुळे गाणं शिकण्याऐवजी मी वाद्यं शिकलो. बासरी, हार्मोनियम, गिटार, व्हायोलिन ही वाद्यं वाजवण्यात पारंगत झालो”” पण एवढं सगळं करायला तुला वेळ तरी कसा मिळायचा? ” नरेशने विचारलं. 

—-पश्चात्ताप—-  क्रमश: भाग 1 

© श्री दीपक तांबोळी

जळगांव

मो – 9503011250

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्री मकरंद पिंपुटकर

🌸 जीवनरंग 🌸

☆ शत्रूत्वाचा नायनाट… ☆ श्री मकरंद पिंपुटकर ☆

मंदार एंटरप्राईझेसच्या रवी सरांना डायमंड मिल्समधून कोण्या बॅनर्जीचा फोन आला होता. “मैं डायमंडसे बॅनर्जी बोलता है. ये तुम लोगोंने क्या बकवास भेजा है इधर ?”

डायमंड मिल : भारतातील टेक्सटाइल जगतातले खूप मोठे नाव – अगदी रेमंड, बॉम्बे डाईंगसारख्या दिग्गज टेक्सटाइल कंपन्यांच्या तोडीचे. 

ऑर्डरनुसार customised मशिनरी बनवून देणे ही रवी सरांच्या मंदार एंटरप्राईझेसची खासियत. डायमंड मिल हे त्यांचे जुने कस्टमर. इतके जुने की करोडो रुपयांच्या डायमंड मिलचे मालक वीरेनभाई त्यांच्या वैयक्तिक परिचयाचे होते. 

डायमंड मिलला यावेळी टेक्सटाइल मशिनरीमधील एका मशीनचा एक भाग वेगळ्या पद्धतीने modify करून हवा होता. त्याप्रमाणे modify केलेले भाग रवी सरांनी डायमंड मिलमध्ये पाठवलेले होते. मोरे नावाच्या ज्या मॅनेजरांनी ऑर्डर फायनल केली होती, त्यांच्या कंपनी e mail account वर mail पाठवून हे भाग कसे जोडायचे (assemble करायचे) ते रवी सरांनी विस्ताराने कळवले होते. त्यांचा काही निरोप / प्रति उत्तर आलं नाही, त्यामुळे सगळं आलबेल आहे असं ते समजत होते आणि आत्ता अचानक हा फोन आला होता. 

दोन पाच मिनिटांनी बॅनर्जीचा पहिला आवेग आणि आवेश शांत झाल्यावर रवी सरांना अर्थबोध झाला तो असा की मोरे दोन महिन्यांपूर्वीच कंपनी सोडून गेले होते. त्यानंतर हे सुटे भाग व मेल पोचले होते. मोरे नोकरी सोडून गेले असल्याने, त्यांची मेल कोणी तपसलेलीच नव्हती.  

हा बॅनर्जीदेखील गेली अनेक वर्षे टेक्सटाइलमध्येच काम करत होता, बॉम्बे डाईंगमधून आता मोऱ्यांच्या जागेवर, डायमंडमध्ये आला होता. त्याच्या देखरेखीखाली त्याने ते भाग जोडून (assemble) घेतले होते व मशीन चालवायचा प्रयत्न केला होता. 

या मशीनमध्ये गिअर बॉक्स होता, एका बाजूला हे भाग गिअरमध्ये अडकवायचे व दुसरी बाजू लॉक करायची असायची. एकदा यंत्राची जोडणी झाली की त्यातील ऑईल ठराविक तापमानापर्यंत तापवावे लागायचे, याला तीन एक तास लागायचे. तेल तापलं की मगच यंत्र चालू करता यायचे. 

इथे अडचण अशी होत होती की लाहिरीने यंत्र जोडणी करून घेऊन तेल तापवले की गिअर बॉक्सवाली बाजू उष्णतेने प्रसरण पावायची, गिअर्स सटकायचे आणि त्यामुळे यंत्र चालू होत नव्हते.

बॅनर्जीने दोन तीनदा यंत्राची जोडणी करायचा प्रयत्न करून बघितला आणि दर वेळी तो असफल ठरला, इकडे दर वेळी वीरेनभाईंचा यंत्राबाबत चौकशी करणारा फोन यायचा, त्यांना नकारार्थी उत्तर द्यावं लागायचं, त्यामुळे बॅनर्जी वैतागला होता आणि त्याने भडकून रवी सरांना फोन केला होता.

“साला, कैसा काम करता है ? हर बार गिअर चार चार इंच मिसमॅच होता है ? वो मैं कुछ नहीं जानता. मेरे को कल सुबह तुम खुद इधर हमारे कंपनीमे मंगता, तुमने आने का, मशीन चालू कर के देने का, नहीं तो अपना सडा हूवा मटेरियल, अपने खर्चे से, वापस ले जाने का. बस, बात खतम,” म्हणत रवी सरांचे काही न ऐकून घेता त्याने फोन ठेवला देखील.

दुसऱ्या दिवशी रवी सर, त्यांच्या एका मदतनीसासोबत, डायमंड मिलमध्ये पोचले. काय घडल्याने चूक होत आहे याचा त्यांना प्राथमिक अंदाज आला होता. त्यानुसार, तिथल्या मुख्य फिटरकडून बॅनर्जी कोण आहे, कसा आहे, त्याच्या देखरेखीखाली हे मशीन कसे जोडले होते ही माहिती ते घेत होते. 

बॅनर्जी आला, आणि आल्याआल्या त्याने आदल्या दिवशीचा आक्रस्ताळेपणा पुन्हा सुरू केला. “मेरा कोई भी फिटर मैं तेरे को नहीं देगा. तेरी इनसे पुरानी जान पेहचान हैं, तू कोई temporary झोल कर के मशीन चालू हुवा ऐसा दिखायेगा, और तेरे जानेके बाद फिरसे सब ठप हो जाएगा,” असं म्हणत त्याने त्या मुख्य फिटरची तेथून उचलबांगडी केली, एका अक्षरश: गेल्याच आठवड्यात रुजू झालेल्या एका तद्दन नवशिक्या कामगाराला यांच्यासोबत दिले.

बॅनर्जीने त्याच्या एका खास माणसाला तिथे तळ ठोकून बसवलं आणि बजावलं, “अपने कंपनीसे और कोई भी इनको हेल्प करने के लिये आना नहीं चाहिए. मेरे को हर घंटे reporting चाहिए.”

“देखिये बॅनर्जीभाई, मुझे लगता हैं assembly करते वख्त आपसे कोई गलती हुई है. मैं आप को समझाता हूं …” काय चुकलं आहे आणि काय केले पाहिजे हे रवी सर बॅनर्जीला समजावण्याचा प्रयत्न करत होते, पण बॅनर्जी उलट आणखीनच गरम झाला.

“तू मेरा मिष्टेक निकालता हैं ? मैं क्या कल इस लाईन मे आया ? जा, जाकर बॉम्बे डाईंग मे पूछ. लोग आज भी मेरा तारीफ करता हैं उधर,” बॅनर्जी संतापाने लालपिवळा झालेला. “तेरा कोई नाटक नहीं चाहीये. मिश्टेक खुद करनेका और बिल मेरे नाम पर फाडनेका ! मैं खुद वीरेन भाई को फोन कर के बोलनेवाला है,” म्हणत बॅनर्जीने खरंच वीरेनभाईंना फोन लावला आणि आपली कैफियत सांगू लागला. 

“और आपसे मिस्टेक हुवा होगा तो ?” त्याचा फोन चालू असताना रवी सरांनी शांतपणे त्याला विचारलं. 

“तू ये मशीन चालू करके दिखायेगा, तो मैं on the spot resign करेगा, इस्तिफा दे देगा. वीरेन सर, आप भी सून लो, मैं इस्तिफा दे देगा. लेकीन इस से मशीन चालू नहीं हुवा, तो इसका punishment क्या, ये आप को तय करना होगा.”

प्रकरण भलतंच चिघळलं होतं. साधारण चार तासांनी बॅनर्जीच्या माणसाने त्याला फोन केला, “सर, वो मशीन चालू हो गया, सर.”

“इतने जलदी ? ऐसे कैसे हो सकता हैं ? रूक, मैं अभी आया,” म्हणत बॅनर्जी तेथे पोचला, “वो मेजरींग टेप ला इधर. गिअर कितना बाहर आया है देख ले.”

गिअर व्यवस्थित जोडले गेले होते, अजिबात mismatch नव्हते. 

बॅनर्जी बघतच राहिला. “ये अभी temporarily जैसेतैसे जगह पर अटका होगा. जरा दस मिनिट मशीन चलने दे, देख, वो गॅरंटीसे फस जायेगा. ये मशीन चालू करने के बाद जो नुकसान होगा, वो तेरे माथे पर,” रवी सरांकडे बोट दाखवत बॅनर्जीने मशीन चालू करायला लावले. 

तास होऊन गेला, मशीन सुरळीत चालू होते. 

“सर, आप मेरी बात सुनिये. मेरे खयाल से आपने assemble करते वख्त …” रवी सर सांगायचा प्रयत्न करत होते. 

“No, no, no, no. मेरे को ग्यान मत दे,” म्हणत बॅनर्जी तेथून निघून गेला.

रवी सरांनी वीरेन भाईंना फोन करून मशीन सुरू झाल्याचे सांगितले. Fitting करताना दुसरी बाजू मोकळी / फ्री ठेवून, गिअरची बाजू लॉक करायची होती, तापणाऱ्या तेलाने दुसरी बाजू प्रसरण पावणे अपेक्षित होतं. हे लक्षात न घेता, बॅनर्जीने दुसरी बाजू लॉक केली, गिअर मोकळे ठेवले, त्यामुळे उष्णतेने गिअर प्रसरण पावले आणि mismatch झाले. पण हे स्पष्टीकरण ऐकून घ्यायची त्याची तयारीच नव्हती.

“कोई बात नहीं, रवी, मैं बोलता हूं उसको. तू एक काम कर, बहुत रात हो गयी है. तू आज इधर कंपनी गेस्ट हाऊस मे ही रुक. Dinner वगैरा कर ले. कल सुबह ब्रेकफास्ट कर के आराम से निकल,” वीरेन भाई रवी सरांना आश्वस्त करत होते.

बॅनर्जीसुद्धा कंपनी गेस्ट हाऊसलाच उतरला होता. जेवताना दोघे एकमेकांसमोर आले. बॅनर्जी अजून घुश्श्यातच होता. रवी सरांनी पुन्हा एकदा त्याच्याशी संवाद साधायचा प्रयत्न केला, त्याने तो उडवून लावला.

“मेरे को तेरे साथ कुछभी बात नहीं करने का. वादे के मुताबिक मैं अपना इस्तीफा वीरेन भाईको सोप दिया हैं. खुश ? Happy ?” बॅनर्जी फणफणला. 

रात्र गेली. सकाळी चहा घेताना बॅनर्जी रवी सरांच्या समोर आला. त्याचा घुस्सा आता शांत झाला होता, वास्तवाची जाणीव बहुधा त्याला आता भेडसावत होती. पहिल्यांदाच तो रवी सरांशी नीट बोलत होता.

“Good morning, रवी साब. वो सॉरी, मैं बहोत गलत ढंग से पेश आया आपसे. आपका मशिन अभी भी अच्छे से चल रही हैं. मुझे मेरे असिस्टंटने बताया मैने क्या गलती किया वो. Actually, मेरे “एक्स”असिस्टंटने बताया – ऐसा कहना चाहिए. वो, गुस्से मे, कल मैने resignation दे दिया, और वीरेन भाईने उसे accept कर लिया. आप के पहचान मे कोई जॉब हैं तो बोलिये, रवी साब.” बॅनर्जी अगदीच मवाळ झाला होता. 

योगायोगाने, रवीच्या ओळखीतल्या एका कंपनीत एक तोलामोलाचा जॉब होता. रवीने शब्द टाकला, बॅनर्जीला इंटरव्ह्यूचे बोलावणे आले, आणि चार दिवसांत तो त्या नव्या कंपनीत रुजूदेखील झाला.

नंतर एकदा बोलताना वीरेन भाई रवी सरांना सांगत होते, “अरे, रवी, तू कैसा आदमी है ? वो बॅनर्जी बिना वजह से तेरा दुश्मन बन रहा था, और तू हैं के अपनी खुद की शिफारस देकर उसको जॉब लगवाया ?” 

मंद हसून रवी सर म्हणाले, “अमेरिकन राष्ट्रपती अब्राहम लिंकन म्हणाले होते – एखाद्या शत्रूला हरवायचे असेल, त्याला नेस्तनाबूत करायचे असेल, तर त्याला तुमचा मित्र करा. There is no better way to destroy your enemy, than making him your friend. (Abraham Lincoln). दोस्ती झाली, की दुश्मनी संपते. बस, मी एवढंच केलं. मी शत्रूला नाही संपवलं, सर. मी शत्रूत्व संपवलं.” मंद हसत रवी सर सांगत होते आणि वीरेन भाई गोंधळून त्यांच्याकडे पाहत होते.

© श्री मकरंद पिंपुटकर

चिंचवड

मो ८६९८०५३२१५   

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

 

श्री मंगेश मधुकर

जीवनरंग 

☆ “समता सोसायटी …” ☆ श्री मंगेश मधुकर ☆

“साहेब,मला आपला फ्लॅट भाड्याने पाहिजे.” 

“चाचा,सकाळीच चेष्टा करताय की काय!!,भाडं  परवडणारं नाही आणि तुम्ही तर या सोसायटीमध्ये..”

“माझं काम आणि हा व्यवहार दोन्ही गोष्टी वेगळ्या आहेत.आम्हांला भाड्याची अडचण नाही”

“चाचा,स्पष्टच सांगतो.राग मानू नका.तुम्हांला फ्लॅट देऊ शकत नाही.कारण विचारू नका.प्लीज …”

फोन कट झाला.

“बघितलं.हे दुतोंडी सभ्य, शिकलेले लोक.मोठमोठया गप्पा मारायच्या आणि स्वतःवर वेळ आली की…….” हताशपणे चाचा म्हणाले. 

दोन महिन्यांपासून सोसायटीत भाड्याने फ्लॅट घेण्यासाठी चाचांची धडपड चालू होती. तीन-चार ठिकाणी विचारणा केली पण सगळीकडून नकार आला. प्रश्न पैशाचा नव्हता तर चाचा करीत असलेल्या कामामुळे नकार मिळत होता. सोसायटीत इतकी वर्षे इमाने- इतबारे काम करून सुद्धा अशी वागणूक मिळत होती म्हणून चाचा दुखावले. या सोसायटीत फ्लॅट घेऊन रहायला यायचेच हे मनोमन ठरवले आणि प्रयत्न सुरु ठेवले. अपेक्षेप्रमाणे नकार मिळत होताच पण चाचांनी हार मानली नाही आणि एके दिवशी अनपेक्षितपणे होकार मिळाला. देशमुख फॅमिली नवीन घरात शिफ्ट होणार होती.चाचा देशमुखांना भेटले आणि कोणतेही आढेवेढे न घेता देशमुख तयार झाले. व्यवहार पक्का झाला. ना हरकत प्रमाण पत्रासाठी देशमुखांनी कमिटीकडे अर्ज केला आणि वादाला तोंड फुटले. देशमुखांच्या नवीन भाडेकरूविषयी संमिश्र प्रतीक्रिया आल्या.जास्त करून नकारात्मकच होत्या. अनेकांना हा निर्णय मान्य नव्हता.सभासदांच्या तीव्र भावनांचा विचार करून अध्यक्षांनी तातडीची मिटिंग बोलावली. 

ऐन थंडीच्या दिवसात सोसायटीच्या टेरेसवर मिटिंग सुरु झाली.एका बाजूला विरोध असणारे सभासद तर दुसऱ्या बाजूला देशमुख. काहीजण मात्र तटस्थ होते.

“देशमुख.पुन्हा एकदा सांगतो.विचार करा”एका चिडलेल्या सभासदाने डायरेक्ट विषयाला सुरवात केली. 

“आता पुन्हा कशाला विचार करायचा.निर्णय तर केव्हाच झाला.” देशमुख.

“सोसायटीची बाजूपण समजून घ्या.”

“फ्लॅट कोणाला भाड्याने द्यायचा हा तुमचा खाजगी प्रश्न आहे.सगळं नियमानुसार आहे तरीही…”

“पुन्हा तेच.नवीन भाडेकरू सर्वांना चांगलाच माहिती आहे.त्यांच्याकडून सोसायटीला काहीही त्रास होणार नाही.याची खात्री आहे”देशमुख.

“चाचांबद्दल प्रश्नच नाही. इतकी वर्षे झाली त्यांच्या कामाविषयी एकही तक्रार नाही” 

“तक्रार,अहो मागे एकदा चाचा आठवडाभर सुट्टीवर होते तेव्हा बदलीवर आलेल्या माणसामुळे किती त्रास झाला हे चांगलंच माहिती आहे. चाचा म्हणजे एकदम भला माणूस. कामाला एकदम चोख” 

“हो,ना कोणाच्या अध्यात नाही की मध्यात नाही. आपण बरं की आपलं काम”

“बघा.माझ्या मनातलं सगळं तुम्हीच बोलून दाखवलं. साधा सरळ व्यवहार आहे. अपेक्षित भाडे द्यायला चाचांची तयारी आहे. त्यामुळे आमच्यातल्या व्यवहाराला काहीच अडचण नाही” देशमुखांनी पुन्हा एकदा निर्धार जाहीर केला.

“जगात फ्लॅट भाड्याने घेऊन राहणारे हजारो लोक आहेत. कोणालाही द्या पण चाचांना नको” 

“उलट मी म्हणतो अनोळखी माणसांना देण्यापेक्षा चाचांना द्यावा” देशमुख.

“अहो,त्यांच्या घरात भरपूर माणसे आहेत.जागा अपुरी पडेल” 

“तो त्यांचा प्रश्न आहे.आपण कशाला त्यात पडायचे”..  देशमुख 

“तुम्ही उगीच हट्ट करीत आहात.फायनल सोल्युशन सांगतो फ्लॅट मला भाड्याने द्या.जो व्यवहार ठरला आहे त्यापेक्षा पाचशे जास्त भाडे देतो”एक सभासद भडकले.

“अहो,काहीही काय बोलताय?आपल्याला कशाला हवाय फ्लॅट ??” भडकलेल्या सभासदांच्या सौ.ने त्यांना दटावले.

“या देशमुखांचे वागणं विचित्रच आहे.इथं गोंधळ घालून स्वतः चालले आहेत दुसरीकडे रहायला आणि सगळे  एवढं समजावत आहेत पण यांची गाडी चाचांच्या स्टेशनावर अडकली आहे.” सभासद आजी कुरकुरल्या.

थंडी असली तरी मिटिंगमधले वातावरण तापले होते.एकीकडे सभासदांचा पारा वाढत होता तर दुसरीकडे देशमुख नेहमीप्रमाणे शांत होते. कोणीच मागे हटायला तयार नव्हते.

“आपण लोकशाही पद्धतीने मतदान घेऊ” 

“नवीन पायंडा पाडू नका. माझा फ्लॅट कोणाला भाड्याने द्यायचा हा निर्णय सोसायटीने घेऊ नये.

सोसायटीचा संबंध फक्त ना हरकत प्रमाणपत्र देण्यापुरता आहे. तेव्हा प्लीज..” .. देशमुख.

“सर्व कमिटीचा विरोध असताना हा हट्ट बरोबर नाही. त्याच्यामुळे सगळ्यांना त्रास होणार आहे.” 

“त्रास????मला वाटलं सोसायटी या निर्णयाचे कौतुक करेल. पण इथं भलतंच झालं आणि सगळ्याच सभासदांचा विरोध नाहीये.” .. देशमुख.

“ज्यांना त्रास नाही ते कशाला विरोध करतील. तुमचा फ्लॅट आमच्या मजल्यावर आहे. त्यामुळे सगळ्यात जास्त त्रास तर आम्हांला होणार आहे.” 

“आणि आमचं काय हो !! चाचा तर शेजारीच रहायला येणार” 

“एक मिनिट. इतकावेळ चाललेली चर्चा ऐकली. कमिटीचा अध्यक्ष या नात्याने माझं मत सांगतो. देशमुखांच्या निर्णयाला माझा पाठींबा आहे. सर्वांना विनंती आहे की माणुसकीच्या नात्याने विचार करा” 

“अहो,चाचा आपल्या सोसायटीत रात्री वॉचमनचे काम करतात आणि दिवसभर सगळ्या बिल्डींगचा कचरा उचलण्याचे व साफसफाईचे काम करतात.” 

‘जसं तुम्ही आयटीमध्ये, तुम्ही बँकेत आणि तुम्ही पेशंट तपासण्याचे काम करता तसंच चाचा काम करतात. त्यांचे काम आणि आमच्यात होणारा व्यवहार याचा परस्पर काहीही संबंध नाही” देशमुख.

“ते माहितीय हो, पण तरीही कचरेवाला सोबत राहायला येणार म्हणजे जरा ….” 

“अहो, कचरेवाले आपण आहोत. चाचा तर साफसफाई करतात. दिवसातले जवळपास पंधरा तास चाचा सोसायटीतच असतात. स्वतःच्या घराइतकीच सोसायटीची काळजी घेतात.”

“एकदम बरोबर बोललात, कुठल्या जगात आहात. स्वतःला मॉडर्न समजतो आणि स्मार्ट फोन,लॅपटॉप वापरतो आणि एवढा मागासलेला कद्दू विचार करतो. उलट चाचा आपल्या इथं राहायला येणार ही अभिमानाची गोष्ट आहे,” 

“चाचा अनेकवर्षे जवळच्या वस्तीत राहतात. मोठा मुलगा रिक्षा चालवतो तर धाकटा आयटीत आहे. घरात कमवणारे हात वाढल्यामुळेच नातवंडांच्या भवितव्याचा विचार करून चाचांनी घर बदलण्याचा निर्णय घेतला.” .. देशमुख.

“चाचांची परिस्थिती आहे आणि नियमानुसार ते सोसायटीत रहाणार आहेत यात वावगं काहीच नाही. मला वाटतं इथं प्रोब्लेम चाचांचा नाहीये. खरा प्रोब्लेम आपलाच आहे” 

“म्हणजे ? ”.. अध्यक्ष 

“वर्षानुवर्षे चालत आलेल्या आपल्या मनोवृत्तीचा हा प्रोब्लेम आहे. काळानुसार रहाणीमान,कपडे,खाण-

पिणं सगळं बदललं, पण मनातले विचार, खोलवर रुजलेल्या समजुती त्या बदलल्या नाहीत. बोलण्यात असलेली समता कृतीमध्ये आणायची वेळ आली की मग असे वाद सुरु होतात.”

“प्रामाणिक आणि मेहनती माणूस म्हणून चाचांना अनेक वर्षापासून ओळखतो.कष्ट करून ते आपल्यासारखे आयुष्य जगत आहे अशा माणसाला विरोध कशासाठी???तर ते करीत असलेल्या कामामुळे?? हे योग्य नाही” .. देशमुख.  

“हे साफ चूक आहे.देशमुख. मी तुमच्या निर्णयाचं स्वागत करतो. कामाचा निकष लावायचा तर सोसायटी मधील सगळ्याच बिल्डींगमध्ये बरेच बदल घडतील. तेव्हा त्याविषयी न बोललेलं बरं”

“आपल्या एरियातला भाई हा गुंड,उद्या जर त्याने सोसायटीत फ्लॅट विकत घेतला तर आपण विरोध करणार का?? कोणामध्ये हिंमत आहे??आपण सगळे मध्यमवर्गीय मनातल्या मनात चडफड करून निमुटपणे सहन करू. हे चाचा तर आपलेच आहेत.देशमुखांच्या निर्णयाला माझा पाठींबा आहे” 

“मी काही फार मोठे आणि जगावेगळ काम करत नाहीये.आपण जसं मुलांच्या भवितव्याचा विचार करतो त्याचप्रमाणे चाचांनी एवढा मोठा निर्णय घेतला आहे. खरंतर ही आपल्यासाठी सुद्धा फार मोठी संधी आहे. जगाला दाखवून देऊ की सोसायटीतील लोक फक्त नावातच नाही तर वागण्यामधून सुद्धा समता पाळतात.” देशमुख बोलायचे थांबले. कोणीच प्रतिक्रिया दिली नाही.सगळे एकमेकांकडे पाहत होते. 

“देशमुख,आता चर्चा बस झाली.उद्या ना हरकत प्रमाणपत्र घेऊन जा” अध्यक्षांनी जाहीर केले.

“एक मिनिट. चाचा आमच्या शेजारी रहायला येणार आहेत म्हणून…” पुन्हा एकदा तणावपूर्ण शांतता. 

“म्हणून काय????”  अध्यक्षांनी विचारलं.

“माझी एक अट आहे.ती सोसायटीला पूर्ण करावीच लागेल. फ्लॅट जरी देशमुखांचा असला तरी चाचांना किल्ली मी देणार आणि हे फायनल आहे. काय देशमुख” 

“मान्य. चाचा,अभिनंदन.

सगळे तयार झाले. “ आता चहा पाहिजे” देशमुखांनी मोबाईलवरून चाचांना माहिती दिली.

काही वेळाने साठीपार केलेले, पांढरा पायजमा, फुल बाह्यांचा ढगाळ शर्ट, गांधी टोपी घातलेले, गोल चेहरा आणि मोठाले डोळे, जाडजूड पांढरी मिशी, खुरटी पांढरट दाढी ,जेमतेम पाच फुट उंची आणि भक्कम शरीरयष्टीचे चाचा चहाची किटली हातात घेऊन टेरेसवर आले.

“वा,जियो चाचा, चहाचं नाव काढलं आणि तुम्ही चहा घेऊन आलात. या, माझ्याशेजारी बसा” .. अध्यक्ष.

चाचांना पाहिल्यावर सगळ्या सभासदांनी टाळ्या वाजवून स्वागत केलं.

अनपेक्षितपणे झालेल्या स्वागतामुळे चाचा गडबडले.

“चाचा,वेल कम”सगळ्यांनी चहाचे कप उंचावले. तेव्हा

चाचांनी हात जोडून आभार मानले.

© श्री मंगेश मधुकर

मो. 98228 50034

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्री संभाजी बबन गायके

जीवनरंग 

☆ “मी ‘ती’ला शब्द दिला होता !” भाग -3 ☆ श्री संभाजी बबन गायके ☆

(भावानुवाद – हिन्दी कथा – उसने कहा था – लेखक स्व चंद्रधर शर्मा गुलेरी) 

(“तू जा रे… एक एक शीख सव्वा लाखाला भारी पडतो… जा… वाहेगुरू तुला यश देवोत!” आणि तो एखाद्या भूतासारखा खंदकाच्या मागच्या बाजूने धावत सुटला.) – इथून पुढे —

मी दबक्या पावलांनी बाहेर आलो. ‘लपटनसाहेब’ खंदकाच्या भिंतीवर काही तरी चिकटवताना दिसले….. बॉम्ब! त्यांनी खंदकाच्या ओल्या भिंतीमध्ये तीन गोळे चिकटवले… त्या गोळ्यांना सुतळीसारखे काहीतरी एकमेकांना जोडून बांधले आणि त्या सुतळीची उरलेली गुंडाळी शेगडीपर्यंत आणून ठेवली.. खिशातून काडेपेटी काढली आणि शिलगावली…. सुतळीने आग पकडली असती तर सबंध खंदक हवेत उडाला असता आणि आम्हां दहा जणांच्या चिंधड्या उडाल्या असत्या…. आमच्यात बोधासिंगही होता… त्याच्या आईला, सरदारणीला मी शब्द दिला होता.. त्याला काही होऊ देणार नाही म्हणून.!…..

मी वीजेच्या चपळाईने नकली ‘लपटन’ साहेबाच्या दिशेने धाव घेतली. तो सुतळीला आग लावण्याच्या अगदी बेतात होता…. मी माझ्या दोन्ही हातांनी माझी रायफल वर उचलून तिच्या दस्त्याचा एक जोरदार फटका त्याच्या कोपरावर हाणला…. तो तीन ताड उडून पडला. त्याच्या हातातली काडेपेटी दूर पडली.

दुसरा प्रहार मी त्याच्या मानगुटीवर केला…. ‘अरे देवा!’ अशी किंकाळी मारत तो खाली पडला आणि त्याची शुद्ध हरपली. मी त्याने भिंतीवर चिकटवलेले तिन्ही गोळे काढून दरीत फेकून दिले. जर्मनाला ओढत आणून शेगडीपाशी उताणे झोपवले. त्याच्या खिशात तीन-चार लिफाफे, डायरी मिळाली… ती मी माझ्या खिशात टाकली. “वाह रे! नकली लपटनसाहेबा! तु भाषा तर थोडीफार शिकून आलास…. पण तुला हे माहित नाही की शीख सिगारेट ओढत नाहीत, आमच्या भागात नीलगायी आढळत नाहीत, मुसलमान नोकर हिंदुंच्या देवांना कशाला पाणी घालेल? तुला वाटले तू ह्या लहनासिंगला उल्लू बनवशील… अरे लपटन साहेबासोबत पाच वर्ष काढलीत मी… त्यांना ओळखण्यात मी चूक करीनच कशी?… 

तो जर्मन थोडा शुद्धीवर आला तेंव्हा मी त्याची मनोसोक्त मस्करी चालवली. पण… माझी चूक झाली होती.. त्या हरामखोराच्या पॅन्टच्या खिशाची तपासणी करायला मी विसरून गेलो.

त्याने जणू काही खूप थंडी वाजते आहे म्हणून आपले दोन्ही हात खिशात घातले आणि खिशातल्या पिस्तुलातून गोळी झाडली ती माझ्या मांडीत घुसली! मी माझ्या हेनरी मार्टिन रायफलीतून त्याच्या कपाळावर दोन गोळ्या धडाधड डागल्या…. त्याला कपाळमोक्ष प्राप्त झाला. आवाज ऐकून खंदकातले सात जण बाहेर धावले… ”काय झाले?” आजारी बोधाने आतूनच ओरडून विचारले…. मी म्हणालो… “तू झोप.. काही झालं नाही. एक भटकं कुत्रं घुसलं होतं आपल्या खंदकात….. त्याला पाठवून दिलं वर!” एवढं म्हणून मी माझ्या पटक्याच्या कापडानं माझी जखम घट्ट बांधून टाकली.. रक्त बाहेर येणं थांबलं.

एवढ्यात सत्तर जर्मनांनी अचानक दरीच्या बाजूने खंदकावर आक्रमण केले…. आम्ही आठ आणि ते सत्तर…. मी उभा… ते जमिनीलगत झोपून फायर करत होते…. आम्ही आठजणांनी त्यांचा पहिला हल्ला रोखला…. दुसरा रोखला… जबाबी फायरींग जोरात सुरू होते. जर्मन सैनिक त्यांच्याच सहकारी मृत सैनिकांच्या मुडद्यांवर पाय देऊन आमच्या खंदकाच्या दिशेने येत होते!

आता आम्ही संकटात होतो…. तेवढ्यात जर्मनांच्या पाठींवर गोळ्या बरसू लागल्या…. सुभेदार साहेब निरोप मिळताच अर्ध्या वाटेतूनच माघारी फिरले होते. पुढून आम्ही संगिनी भोसकत होतो आणि मागून सुभेदार हजारासिंग साहेबांचे सैनिक त्यांना भाजून काढत होते. आम्ही जर्मनांना जणू फिरत्या जात्यातल्या जोंधळ्यासारखं दळायला सुरूवात केली… 

चकनाचूर! त्रेसष्ठ जर्मन प्राणांना मुकले होते आणि आमच्यातले एकूण पंधरा वाहेगुरूंच्या चरणी लीन झाले होते…. माझे जीवाभावाचे साथीदार मला सोडून गेले होते…. पण नकली लपटन मला दिसला नसता तर आमची खूप मोठी हानी झाली असती!

या संघर्षात सुभेदार साहेबांच्या उजव्या खांद्यातून एक गोळी आरपार निघून गेली होती…. आणि माझ्या बरगडीत एक गोळी रुतून बसली होती… खोलवर! 

मी खंदकातली माती माझ्या या जखमेत दाबून भरली…. कमरेला पटक्याची उरलेली पट्टी बांधली…. आणि माझी जखम कुणाच्याही लक्षात आली नाही… मी ही याकडे दुर्लक्ष केले! वजीरासिंगने जीवाच्या आंकाताने धावत जाऊन सुभेदारांना रोखले होते, इकडे मी नकली लपटन साहेबाचा डाव उधळून लावला होता….

सारी कहाणी ऐकून सुभेदार हजारासिंग अभिमानाने भरून गेले होते… “वाह रे पठ्ठे…” त्यांनी आम्हां दोघांना शाबासकी दिली!

अंधार होता अजूनही… उजाडायला वेळ होता. आमच्या गोळीबाराचा आवाज तिथून दोन-तीन मैलांवरील आमच्या तुकड्यांनी ऐकला… त्यांनी पाठीमागे कंट्रोलला खबर दिली… दोन डॉक्टर आणि दोन रूग्णवाहिका आमच्यासाठी निघाल्या आणि दीड तासांनी पोहोचल्या… आमच्यातले जखमी वेदनेने विव्हळत होते… माझी जखम ठणकत होती.

डॉक्टरांनी गाडीच्या प्रकाशात सर्वांवर तात्पुरती मलमपट्टी केली आणि जवळच्या फिल्ड हॉस्पिटलमध्ये सर्वांना हलवण्याचा निर्णय घेतला… तिथे पोहोचेपर्यंत उजाडणार होते. एका गाडीत आपल्या जवानांची प्रेतं ठेवली… त्या गाडीत जागाच उरली नाही. 

दुस-या गाडीत जखमी भरले… त्यात फक्त आता दोनच लोकांची जागा होती. मी, सुभेदार आणि बोधा मागे उरलो होतो… बोधाला खूप ताप चढला होता…. ‘ताप मेंदूत जाऊ शकतो!’ मी विचार केला आणि सुभेदार साहेबांना बोधाला घेऊन गाडीत चढायला लावले… ते काही मला मागे सोडून जायला तयार नव्हते… उशीर होत होता… त्यांना माझी जखम दिसली असती तर ते माझ्याशिवाय पुढे गेले नसते. त्यांनी माझ्या मांडीत झालेली जखम पाहिली वाटतं… पट्टी तरी बांधून जातो म्हणाले… मी नको म्हटलं.. थोडीच आहे जखम! अंधार होता! मी उभा होतो..उभा राहू शकत होतो म्हणजे मी ठीक होतो! शिवाय गाडीत जागा तशीही नव्हतीच!

मी त्यांना सुभेदारणीची शपथ घातली… “हे बघा.. माझ्या जखमा फार नाहीत… .सुभेदारणीने मला काही सांगून ठेवले आहे.. एक महत्त्वाचे काम सोपवले आहे.. तुम्ही गाडीत चढा नाहीतर सुभेदारणी माझ्यावर नाराज होतील… तुम्हांला त्यांची शपथ आहे सुभेदारजी!…. बोधा गाडीत आलाय ना…. जा… निघा…” गाड्या निघाल्या!

“तुम्ही हॉस्पिटलला पोहोचल्यावर माझ्यासाठी गाडी पाठवालच की… आणि या जर्मनांचे मुदडे न्यायला गाड्या येतीलच…. आणि हो सुभेदारणीला पत्र लिहाल ना तेंव्हा त्यांना माझा नमस्कार सांगा…. म्हणावं लहानासिंगने त्यांनी सांगितलेले काम निभावले!”

सुभेदारजींनी जाता जाता माझा हात पकडला आणि म्हटलं “पत्र कशाला लिहू? आपण तिघेही आपल्या घरी जाऊ सोबत.. तू उद्या लवकर हॉस्पिटलला पोहोच. सुभेदारणीला तुच सांग तुझ्या तोंडाने… आणि काय रे? तुला काय सांगितलं होतं सुभेदारणीनं?”

मी म्हटलं, ”सुभेदार साहेब,.. जा, गाड्या निघाल्यात… मी जे सांगितलं तसं पत्रात लिहाच आणि घरी गेल्यावर सांगाही सुभेदारणीला… म्हणावं ‘लहनासिंगने शब्द पाळला!’

गाड्या निघाल्या… मी जमिनीवर कोसळलो…. पंचवीस वर्षांपूर्वीच्या सगळ्या स्मृती फेर धरून माझ्याभोवती नाचू लागल्या…. बाजारात भेटलेली ‘ती’ दिसू लागली…. आणि माझी शुद्ध हरपली… कायमची !

— समाप्त — 

© श्री संभाजी बबन गायके 

पुणे

9881298260

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्री संभाजी बबन गायके

जीवनरंग 

☆ “मी ‘ती’ला शब्द दिला होता !” भाग -2 ☆ श्री संभाजी बबन गायके ☆

(भावानुवाद – हिन्दी कथा – उसने कहा था – लेखक स्व चंद्रधर शर्मा गुलेरी) 

(सुभेदार साहेब म्हणाले, ”अजून फक्त दोन दिवस. दोन दिवसांनी ताज्या दमाची कुमक येईल, मग आपण मागे हटू.”) इथून पुढे.. 

अधून मधून एखाद-दुसरा तोफगोळा येऊन आदळायचा खंदकाच्या आसपास.आजूबाजूचं बर्फ आकाशात उंच उडायचं आणि त्याचा फवारा खंदकात दबकून बसलेल्या आम्हां शिपायांच्या अंगावर यायचा.

आधीच थंडीने हाडं गोठलेली. अंगावर कितीही कपडे चढवले तरी शरीरात गेलेली थंडी जणू तिथं मुक्कामालाच आल्यासारखी. नाही म्हणायला एक घासलेटची शेगडी होती शेकायला. पण तीही बिचारी थंडीने काकडत असायची. तिचा धूर मात्र नाकपुड्यांमध्ये आपसूक जाऊन बसायचा. खंदकात साचलेलं बर्फाळ पाणी बादली बादलीने गोळा करून बाहेर फेकण्याचं एक कामच होऊन बसलं होतं.

बोधासिंग थंडी तापाने फणफणला होता. मी जवळच्या दोन्ही कांबळी त्याच्या अंगावर पांघरल्या. शिवाय आपल्या अंगातला उबदार कोटही त्याला चढवायला दिला.

“आणि मग तुम्ही कसे राहणार या थंडीत?” बोधाने लहनाला विचारलं.

“अरे,बेटा! मला पुरे एवढं. आणि या देशातल्या गो-या मडमांनी उबदार कोट पाठवलेत आपल्यासाठी… आपण त्यांच्या देशाला वाचवण्यासाठी इतक्या दूरवरून इथं लढायला आलोय म्हणून! तसलाच एक कोट सकाळीच आलाय पलटणीत. तोच घालीन मी आता. आणि शेगडी आहेच की उबेला. तु झोप, बेटा.” असं म्हणत मी बोधासिंगची पहारा नाईट-ड्यूटी असताना त्याच्याऐवजी खंदकच्या तोंडापाशी माझी रायफल ताणून उभा राहिलो. माझी दिवसाची पहा-याची ड्यूटी तर मी आधीच पूर्ण केली होती.

बोधा आता गाढ झोपी गेला होता. रात्र अधिक गडद होत चालली होती आणि बर्फ पडतच होता…. शरीरातली ऊब शोषून घेत होता! गोऱ्या मॅडमनी पाठवलेल्या गरम कोटांची मी बोधाला सांगितलेली गोष्ट म्हणजे एक निव्वळ थाप होती.

मी या बोधाची जरा जास्तच काळजी घेतोय हे इतरांच्या लक्षात यायला वेळ नाही लागला. मी त्याला माझी कोरडी जागा झोपायला देतो आणि स्वतः मात्र चिखलात पडून राहतो थंडी सहन करीत, हे सर्वांनी पाहिलं होताच.

“त्या पोराला आपला गरम कोट देतोयेस खरा… पण इथं न्यूमोनियानं मरणा-यांची संख्या काही कमी नाही, लहानासिंग!” असं ते बजावत असत. यावर मी गप्प राहत असे…. काय बोलणार? सुभेदारणीनं सांगितलं होतं ना… बोधा आणि सुभेदार आता तुझ्या हवाली म्हणून!

मध्यरात्र हलकेच आत आली. खंदक एकदम शांत होता. दूरवर कुठंतरी एखादा गोळा फुटलेला ऐकू यायचा. या असल्या लढाईचा उबग आला होता सर्व जवानांना. लढाई म्हणजे कशी पाहिजे.. आर नाही तर पार. हातघाईची पाहिजे… आता तलवारी नसतात, पण संगिनी तर असतात. चालून आला कुणी अगदी जवळ आणि रायफल ताणायला सवड नाही सापडली तर सरळ घुसवायच्या त्याच्या छाताडात… काम तमाम!

माझ्या मनात लढाईच सुरू होती…. आणि इतक्यात दूरवरून कुणी ताडताड चालत येताना दिसलं… मी सावध झालो. आकृती जवळ जवळ आली. हे तर आपले कमांडरसाहेब… लपटन साहेब! तोच रूबाब, तोच दिमाख, तीच चाल. अंधारातही ओळखलं त्यांना. फक्त चेहरा स्पष्ट दिसत नव्हता साहेबाचा… अंधारच इतका होता!

साहेब जवळ येताच मी त्यांना कडक सलूट बजावला. “सुभेदार हजारासिंग!” त्यांचा आवाज ऐकूनच सुभेदार साहेब लगबगीने खंदकाच्या बाहेर आले… त्यांनीही या वरिष्ठ अधिका-याला सलूट ठोकला.

लपटनसाहेब ऊर्दूत बोलले, ”सुभेदार हजारासिंग, आपले इथले पन्नास पैकी निवडक चाळीस सैनिक घेऊन त्या दोन शेतांपलीकडच्या खाईकडे लगेच निघा. तिथे पन्नास जर्मन सैनिक लपून बसलेत. दारूगोळाही फारसा शिल्लक नाही त्यांच्याकडे असा माझा अंदाज आहे. मी तुमच्या मदतीला रस्त्यात एका वळणावर पंधरा जणांची एक शस्त्रसज्ज तुकडी ठेवलीये… त्यांना घेऊन जर्मनांवर हल्ला चढवा… रात्रीचा अंधार आपल्या बाजूने आहे आणि आपले सैनिक दुश्मनांचं रक्त प्राशन करायला उतावळे झालेत!… आपल्या खंदकाच्या मागील बाजूने अलगद बाहेर पडा… निघा! खंदकाचा ताबा घ्या… मी सकाळी उजाडताच आणखी कुमक पाठवतो…. गुड लक!” असे म्हणून त्या साहेबांनी खिशातली सिगारेट काड्याच्या पेटीतील काडीने शिलगावली आणि खंदकाकडे पाठ करून ते उभे राहिले…. शांतपणे!

पन्नासपैकी एकही जण मागे राहायला तयार नव्हता. बोधासिंगही निघाला. मी त्याला थांबवले. नको येऊस म्हणालो. मीही निघालो तर सुभेदारसाहेबांनी बोधाकडे फक्त बोट दाखवले…. मला समजलं… बोधाची काळजी घ्यायला साहेब मला थांबायला सांग्ताहेत. हुकूम मानावाच लागतो आणि बोधाला सोडून मी जायला मनातून तयारही नव्हतो म्हणा!

सुभेदारसाहेबांच्या नेतृत्वाखाली चाळीस जणांची तुकडी अंधारात कूच करती झाली…. जर्मनांवर हल्ला करण्यासाठी!

बोधासिंग मात्र पडूनच होता. त्याच्या अंगात त्राण राहिले नव्हते उठायचे…. कोवळं पोर ते! सैनिकी जीवनात इतक्या लवकर अशा भयंकर लढाईला सामोरे जावे लागेल आणि तेही अशा परदेशी थंडीत? त्याने कल्पनाही केली नव्हती.

कसे बसे दहा जण मागे राहायला बाध्य झाले. मी, बोधा आणि बाकीचे आठ सरदार असे दहा जण!

पाच-दहा मिनिटांनी ‘लपटन’ साहेबांनी मला विचारले “सिगारेट पिणार?” आणि त्यांनी मागे वळून माझ्यापुढे सिगारेट धरली.

ती सिगारेट त्यांच्या हातून घेताना खंदकाच्या तोंडापाशी असलेल्या शेगडीच्या प्रकाशात मला साहेबाचा चेहरा ओझरता दिसला! लपटनसाहेबांचे लांब केस असे अचानक एखाद्या कैद्यासारखे कमी कसे कापले गेलेले दिसताहेत. आणि ऊर्दू भरभर बोलताहेत खरे पण हे तर पुस्तकी, छापील ऊर्दू! आपल्या लपटनसाहेबाला तर ऊर्दूची चार वाक्येही धड बोलता येत नाहीत…! गेली पाच वर्षे मी आणि लपटनसाहेब एकाच रेजिमेंटमध्ये तैनात आहोत. मी साहेबांना नाही ओळखणार? हे तर कुणी भलतेच दिसताहेत…. पण खात्री करून घ्यावी!

“साहेब, आपण भारतात कधी परतायचं? मी त्यांना विचारलं.

“लढाई संपेलच आता. मग लगेच निघू. पण का? हा देश आवडला नाही वाटतं?” त्यांनी प्रतिप्रश्न केला. त्यांचं छापील ऊर्दू मला आता जास्तच खटकू लागलं होतं.

“तसं नाही, साहेब!. पण तुमच्या सोबत शिकारीवर जाण्याची मजाच काही और! आठवतं साहेब, मागील वर्षी आपण शिकारीला गेलो होतो जगाधरी जिल्ह्यात, तुम्ही खेचरावर बसला होतात. नीलगायीची शिकार केली होती आपण. तुमचा खानसामा अब्दुल्ला सुद्धा होता बरोबर. तो बिचारा रस्त्यातल्या मंदीरात जाऊन शंकराच्या पिंडीवर जलाभिषेक करायचा… आठवतं? आणि साहेब, तुम्ही त्या नीलगायीची शिंगे शिमल्याला पाठवली होती ना? किती मोठमोठी शिंगे होती ना नीलगायीच्या त्या… चार चार फुटांची असतीलच ना?”

या सर्व प्रश्नांसाठी साहेबाचं एकच उत्तर होतं ”हो, आठवतंय तर! एक एक शिंग चार फुट चार इंचाचं.”

“तु सिगारेट पेटवत का नाहीस?” साहेबांनी मला मध्येच विचारलं.

“थांबा साहेब, खंदकातून काडेपेटी घेऊन येतो.” मी काडेपेटीचा बहाणा करून घाईतच खंदकात शिरलो. थांबलो असतो तर साहेबांनी मला त्यांच्या खिशातली काडेपेटी देऊ केली असती. अंधारात झोपलेल्या वजीरासिंगला मी ठेचकाळलो.

“काय आकाश बिकाश कोसळले की काय लहना? झोपू दे की थोडं.” त्यानं रागानेच म्हटलं.

मी म्हटलं, ”लपटनसाहेबांच्या पोशाखात मृत्यू आलाय खंदकात…. चल ऊठ. अरे, तो आलेला अधिकारी जर्मन आहे…. लपटनसाहेब बहुदा मरून गेले असावेत किंवा जर्मनांनी त्यांना कैद केले असेल. याने त्यांचा पोशाख घालून येऊन आपल्याला फसवलंय. वाटेत दबा धरून बसलेले जर्मन आता सुभेदार साहेबांच्या तुकडीचा खात्मा करणार हे निश्चित. तू खंदकातून बाहेर पडून वा-याच्या वेगाने त्यांना गाठ… फार दूर नसतील गेले ते अजून. त्यांना म्हणावं… मागे फिरा… पुढे धोका आहे!” मी एका दमात त्याला सांगितलं.

“पण लहनासिंग… तुम्ही इथे आठच जण उराल… इथं हल्ला झाला तर?”

मी दबक्या आवाजात पण निर्धाराने म्हणालो, “तू जा रे…. एक एक शीख सव्वा लाखाला भारी पडतो…. जा… वाहेगुरू तुला यश देवोत!” आणि तो एखाद्या भूतासारखा खंदकाच्या मागच्या बाजूने धावत सुटला.

– क्रमशः भाग दुसरा

© श्री संभाजी बबन गायके 

पुणे

9881298260

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

डॉ. शैलजा करोडे

🌸 जीवनरंग 🌸

☆ बैलपोळा- ☆ डॉ. शैलजा करोडे ☆

तिन्ही सांजा झाल्या तरी गंगाराम अंगणालगतच्या गोठ्याजवळ शून्यात नजर लावून बसलेला. आजूबाजूच्या परिस्थितीचं त्याला भानच नव्हतं. आपल्यावरच तो चिडला होता. आपल्या आर्थिक परिस्थितीने हतबल झाला होता. गोठ्यातला धोंड्याही त्याच्याकडे करूण नजरेने पाहात होता.

 तीन वर्षाचा सततचा दुष्काळ. जवळची होती नव्हती पूंजी तर संपलीच होती पण कर्जाचा डोंगरही वाढला होता. यावर्षी दुबार पेरणीही वाया गेली होती. विहिरी तळीही आटली होती. जनावरांना चारा मिळेनासा झाला होता. ऐन पावसाळ्यातही गावाला टँकरने पाणी पुरवठा होत होता. टँकरवर पाण्यासाठी ही झुंबड व्हायची. आपसात भांडणे व्हायची. रणांगणातील लढाईतील विजयी मुद्रेप्रमाणे टँकरवरून दोन/चार हंडे पाणी मिळण्यात धन्यता वाटायची.

 सायंकाळ झाली तशी रखमाने मडकी गाडगी पालथी घातली, जेमतेम तीन भाकरीएवढे पीठ निघाले. तिने भाकरी वळल्या, सासू सासरे व नवर्‍याला वाढलं.

 “आणि तू नाही जेवत ग रखमा.”

 “न्हाई, माझं पोटात गुबारा धरलाय. पोट डमारल्यासारखं झालंय. मला न्हाई जेवायचं.” 

 “रखमा, पोट गुबारा धरेल एवढं पोटभर अन्न तरी असतं काय घरात, मला समजत न्हाई व्हय. चल ही घे अर्धी भाकर. बैस जेवायला.” गंगारामनं आपल्या पुढ्यातील भाकरी तिच्या ताटात घातली.

 डोळ्यात अश्रूंची दाटी आणि मनाला गहिवर. रखमाचा घासही कंठातून खाली उतरत नव्हता. गंगारामच्या आश्वासक हातानं तिला आणखीनच भडभडून आलं.

 सावकारानं कर्जाचा तगादा लावलेला. गंगारामच्या गोठ्यातील धोंड्या व कोंड्याच्या खिल्लारी जोडीवर त्याची नजर पूर्वीपासूनच होती. कर्जाची परतफेड वेळेवर करू न शकल्यानं सावकारानं कर्जाचा हप्ता म्हणून गोठ्यातून कोंड्याला सोडवून घेऊन गेला होता. नेणार तर तो धोंड्यालाही होता, पण गंगारामने केलेल्या विनवणीनं त्यानं केवळ एक बैल नेला.

 धोंड्याच्या मदतीला दुसरा बैल भाड्याने घेऊन, तर कधी स्वतः जुंपून गंगाराम शेती करत राहिला. पण कधी दुष्काळ तर कधी अवर्षणानं गांजलं जाऊ लागला.

 गंगारामची दोन मुलं, सुरेश आणि नरेश. सुरेश घरातील परिस्थिती जाणून होता. “बाबा मी शिक्षण थांबवतो व शहरात जाऊन काही कामधंदा शोधतो.” 

 “आरं पोरा, पण तुझ्या शिक्सनाचं काय ? शिक्सन सोडू नकोस लेकरा. शिकशिन तर पुढं जाशीन.”

 “नाही बाबा, आता मी काम करणार, घरात एवढी अडचण असतांना मी शिक्षण करत बसू ? तुमचे हाल आता मी नाही पाहू शकत. आपण नरेशला मात्र शिकवू. नरेश खूप शिकेल, मोठा होईल व आपले दिवस बदलतील. मी जातो शहरात सुशीला मावशीकडे. शोधतो काम.”

सुरेश शहरात निघून गेला. छोटा नरेश वसतिगृहात राहून शिक्षण घेत होता.

सावकाराचं कर्ज फेडू न शकल्यानं तो गंगारामचा दुसरा बैल धोंड्यालाही घेऊन जाणार होता. पुढच्या आठवड्यातच बैलपोळा होता आणि गंगारामच्या डोळ्यापुढे पोळ्याचं जणू चलचित्र सुरू झालं.

दरवर्षी पोळ्याच्या दिवशी बैलांना हाळावर (हाळ =जनावरांना पाणी पिण्यासाठी केलेला पाण्याचा मोठा आयताकृती हौद) नेऊन स्वच्छ आंघोळ घालायचा. त्यांच्या गळ्यात कवड्यांची व घुंगरांची माळ, शिंगाची रंगरंगोटी, शिंगदोर/मोरकी, शिंगांना लावल्या जाणार्‍या गोंड्यांच्या पितळी शेंब्या, गुडघ्यांना बांधायला गंडे, नाकात वेसण व कपाळावर बाशिंग.

वर्षभर आपल्यासाठी राबणार्‍या या आपल्या सहकार्‍यांचं ऋण गंगाराम यादिवशी त्यांची सेवा करुन जणू फेडायचा. 

रखमाही त्यांची यथासांग पूजा करुन आरतीने ओवाळायची. पुरणपोळ्या खायला घालायची. सायंकाळी गावाच्या वेशीवर सगळे बैल जमवून पोळा फुटायचा. वाजत गाजत बैलांची मिरवणूक निघायची.

सुरेश आणि नरेश सणासाठी घरी आलेले असायचे. बैलांना घेऊन गावभर हिंडायचे, आनंद लुटायचे.

पण यावर्षी हा आनंद त्यांना  मिळणार नव्हता. एक बैल तर पूर्वीच सावकार घेऊन गेलेला. यावर्षी दुसराही तो नेणार होता. पोळ्याच्या दिवशी गोठा सुना सुना राहणार होता. त्यांचं सर्वस्वचं जणू लुटले जाणार होतं.

गंगारामला खूप भडभडून आलं. तो उठला व गोठ्यात जावून धोंड्याच्या पाठीवरून हात फिरवू लागला, धाय मोकलून रडू लागला. “तू खूप सेवा केलीस रे आमची, पण मीच काही करू नाही शकलो तुझ्यासाठी, तुलाही सावकाराच्या दावणीला देऊन बसलो. माफ कर रे माझ्या मित्रा, पण तुझं घर, तुझं स्थान माझ्या काळजात आहे एवढंच सांगू शकतो. माफ कर रे मला, करशील ना माफ, करशील ना?” 

धोंड्याही मान हलवू लागला, करूण नजरेनं पाहू लागला. अंगणातून हे सगळं पाहणार्‍या रखमाचाही उर दाटून आला. पदराचा बोळा तोंडात कोंबत ती ही रडू लागली.

“रखमा”

“जी धनी” 

दोन दिवसांनी धोंड्या जाईल, आपण उद्याच पोळा साजरा करायचा काय ?” 

“विचार चांगला हाय जी. पन घरात पैसा बी न्हाई कि खाया काही दाणे बी न्हाई.” 

“करू काहीतरी जुगाड, पण करू साजरा, बडेजाव नाही छोटेखानी का व्हयना करू आपण पोळा.”

सावकार धोंड्याला घेवून गेला तशी गंगारामनं अन्नपाणीच सोडलं. रखमा धास्तावली, “आसं काय करताजी, म्हातारे आई बाबा हायती घरात, त्येंचा तर इचार करा जरा.”

आज बैलपोळा, पण गंगाराम मात्र उदास बसलेला. परिस्थितीने गांजलेला, क्षीण झालेला. 

अचानक धोंड्या कोंड्याच्या हंबरण्याचा आवाज त्याच्या कानी पडला आणि वीज चमकावी व डोळे दिपावे तसे गंगारामचे झाले. डोळ्यातील अश्रूंच्या जागी आनंदाची चमक दिसू लागली. ‘माझे धोंड्या कोंड्या’ म्हणत तो जागेवरून उठला व बैलांजवळ जाऊन त्यांना कुरवाळू लागला. हे सगळे पाहतांना सुरेशचा चेहरा आनंदाने फुलला.

“केव्हा आलास रे लेकरा?” 

“हा काय, आताच येतोय बाबा, धोंड्या कोंड्याला घेवून‌” 

“आरं पन, सावकाराच्या दावणीची बैलं का सोडून आणलीस तू. बैल चोरीचा आळ घेईल तो आपल्यावर.” 

“नाही घेणार बाबा. मी बैलं सोडवून आणलीत. सावकाराचं कर्ज फेडलंय मी.” 

“कर्ज फेडलं ? पण ही जादू तू केलीस कशी ?” 

“सांगतो बाबा, सगळं सांगतो.”

सुरेश शहरात तर आला पण अर्धवट शिक्षण व कामातील कौशल्य नसल्याने त्याला चांगली नोकरी मिळत नव्हती. छोटी मोठी कामं करून तो गुजराण करू लागला. गावाकडे फार मोठी रक्कम कशी काय पाठवणार, थोडे बहुत पाठवत राहिला. 

शिक्षणाचं महत्व समजल्याने रात्रशाळेत जाऊ लागला. ग्रंथालयात जाऊन पुस्तकांशी दोस्ती वाढवू लागला, कामात कुशलता येण्याचेही प्रशिक्षण घेऊ लागला. सकाळी पेपरची लाईन टाकू लागला, एक वर्तमान पत्र स्वतःही घेऊन चालू घडामोडी जाणून घेऊ लागला आणि त्याच्या या passion मुळेच ‘कोण होईल करोडपती’ साठी प्रयत्न करू लागला. मेसेज पाठवणे, त्याची निवड होणे, त्यातून ग्राऊंड टेस्टसाठी सिलेक्शन व शेवटी Fastest Finger First साठी निवड होणे. या सगळ्या परीश्रमातून आज तो Hot sit वर होता व आपली मेहनत, परीश्रम व बुद्धीमत्तेच्या जोरावर तो पंचवीस लाख रुपये जिंकला होता.

आणि आज त्याने सावकाराचे कर्ज फेडले होते. शेतीसाठीही तो नवनवीन प्रयोग करणार होता. कमी पाण्यात अधिक उत्पादन व नवनवीन संशोधित बियाणांचा वापर करणार होता. 

घर आनंदानं न्हाऊन निघालं होतं. “रखमा, आजचा बैलपोळा दणक्यात झाला पाहिजे बरं का ?” 

“व्हयजी, आता तुमी बी लागा की कामाला.” 

“हा काय आताच लागतो बघ.”

धोंड्या कोंड्याच्या अंगावर थोपटत तो म्हणाला, “तुमचं घर माझ्या काळजात आहे सख्यांनो , तुम्ही घरी आलात, भरून पावलो मी.

© डॉ. शैलजा करोडे

नेरुळ नवी मुंबई मो. 9764808391

ईमेल – [email protected] 

श्री मोहन निमोणकर 

🌸 जीवनरंग 🌸

☆ “वर्ल्ड टूर…” – लेखिका : दीपाली शेटे राव ☆ प्रस्तुती – श्री मोहन निमोणकर ☆

” काय मेली कटकट आहे डोक्याला. आमच्या नशिबात हेच वाढून ठेवलंय. लग्न करून या घरात आले..तेव्हापासून सगळेच दिवस सारखेच. कुठे जाणं येणं नाही की कसली हौस मौज नाही. अजून किती वर्ष ‘राहणार’ आहेत …कोण जाणे….हे ही सुटत नाहीत आणि आमची ही सुटका नाही.” 

अनिता स्वतःशीच बडबडत, गेली चार वर्षे अंथरूणाला खिळून असलेल्या सासऱ्यांना स्पंजिंग करत होती… 

” पैसा असता गाठीला तर एखादा माणूस तरी ठेवला असता यांच्यासाठी..पण नाही..आमच्याकडे सगळ्याचीच ओढाताण. कमावतं माणूस एकच आणि त्यातलाही बराचसा भाग यांच्या औषधांवरच जातो…

मलाही कामासाठी बाहेर पडणं अशक्य यांच्यामुळे. नशीबच मेलं फुटकं त्याला कोण काय करणार. 

देवा ! काय रे ! यांच्या घराशीच गाठ घालायची होती? “…. कातावलेल्या अनिताची बडबड ऐकून सासरेबुवा विषण्ण हसले. 

“हो ग बाई !  तुझ्या नशिबात माझं करणं आणि माझ्या नशिबात हे असं जगत रहाणं… नकोसं तरीही जगावंच लागणारं.”  मनातल्या मनात बोलून त्यांनी डोळे मिटले तरीही त्यांचं असहाय्यपण डोळे मिटल्या बरोबर अलगद डोळ्याच्या कोपऱ्यातून निसटलंच. 

“देवा खरंच अशी वेळ वैऱ्यावरही येऊ नये. मला माझं दु:ख आहेच, पण माझ्यामुळे या दोघांनाही त्रास. माझ्या या अशा कटकटीमुळे  पाळणाही लांबवला यांनी. अजून किती दिवस करायचं त्यांनी तरी..कळतं मलाही..माझ्या अशा अवस्थेमुळे त्यांनाही कुठले आनंद साजरे करता येत नाहीत की मोकळेपणा मिळत नाही. सतत घरभर एक आजारी वातावरण भरून राहिलेलं असतं. खरंच देवा ! सोडव रे यातून.. सगळ्यांनाच. ” ……. 

ते विचार करत असतानाच अनिताचं लक्ष त्यांच्या डोळ्यांकडे गेलं आणि अश्रूंच्या रूपाने ओघळलेलं  उदासपण तिच्या मनात कालवाकालव करून गेलं. न बोलताही बरंच काही बोलत होते ते डोळे. कसंतरीच झालं तिला. 

“आपण पण ना…कधीकधी फारच रिऍक्ट होतो. खरंच हे असं जगणं कोण स्वतःहून मागून घेईल..हे परावलंबित्व…  सासुबाई होत्या तोवर आपल्याला याची झळही  लागू दिली नाही. छोट्याशा आजाराचं निमित्त झालं……. जातानाही जीव अडकला होता त्यांचा. ‘ह्यांनी’ वचन दिलं बाबांना बघेन.. काळजी घेईन…आपणही शब्द दिला..तेव्हा कुठे  डोळे मिटले त्यांनी. 

तसंही घरी असतात तेव्हा ‘हे’ च तर बघतात बाबांचं. उगाच बोललो आपण. उगाच चिडचिड करतो. “

तिनं मायेनं त्यांच्या डोक्यावरून हात फिरवला तसा तिचा हात हातात घेऊन ते म्हणाले, ” असा नव्हतो ग पूर्वी. खूप कष्ट केले आयुष्यात. आईवडिलांमागे बहिणींना सांभाळलं.. त्यांचे संसार मार्गी लावले. लग्न झालं तसं यमुनेनंही खूप साथ दिली. ओझं वाहून वाहून मी अधू झालो..एकटीनं मुलाला वाढवायचं..मोठं करायचं..शिकवायचं..यासाठी फार झटली ग. कुठल्याही कष्टाला मागेपुढे पाहिलं नाही तिनंही. 

अपार कष्ट केले.. भूक मारून जगलो..म्हणून मग आता हे असं अंथरुणाला खिळणं नशिबात आलंय . 

मला फिरायची तर फार हौस.. आवडायचं…. मित्रांनी कधी प्लॅन ठरवले, ते बाहेरगावी फिरायला गेले की मी त्यांच्या कडून आवर्जून माहिती घेत असे. एकच आशा….कधीतरी यमुनेला घेऊन मीही जाईन. .

कधी कुठे जाताच आलं नाही. विचार केला..मुलगा मोठा होईल, शिकेल, चांगला नोकरी करेल, मग आपल्या आरामाचे दिवस येतील, तेव्हा खूप फिरू, जग बघू , वर्ल्ड टूरला जायचं होतं..तिच्यासोबत देश बघायचे वेगवेगळे.. वाचलेलं, ऐकलेलं सारं सारं अनुभवायचे.. मनसोक्त हिंडायचं, विदेशी पदार्थ चाखून बघायचे. सगळ्या चिंता बाजूला सारून चैन करायची…… पण सगळाच प्रवास अधुरा…   स्वप्नच राहिलं सगळं. मरायच्या आधी मला कुठेतरी फिरायचय गं ! बाहेरचं… घराबाहेरचं… या गावाबाहेरचं  जग अनुभवायचंय.  या चार भिंती लांघून एकदा तरी पलिकडे भरारी मारायचीय. सुखानं डोळे मिटेन मग….. 

पण मी हा असा… लाचार..  तुमची ही जाणीव आहे मला, काय करू मी तरी … ” ते थकून शांत पडले. 

” थांबा मी तुमच्यासाठी गरम गरम पेज घेऊन येते खायला.”

झटकन आनिता उठली. डोळ्यातलं पाणी त्यांच्यासमोर दिसू नये म्हणून त्यानिमित्ताने स्वयंपाक घरात निघून आली.  गरमागरम पेज वाटीत घेऊन त्यांना  भरवता भरवता एक निराळीच कल्पना सुचली तिला. 

दुसरे दिवशी  नवरा ऑफिसला गेल्यावर ती  बाहेर पडली. चॉकलेट्स, आईस्क्रीम, वेफर्स, पॉपकॉर्न,  वेगवेगळी बिस्किटे, केक…असे काही तऱ्हेतऱ्हेचे जिन्नस थोडे थोडे खरेदी केले. दुकानात जाऊन तिला हवी ती सी.डी. खरेदी केली. घरी जाता जाता शेजारच्या नरेशकडून  सीडी प्लेअर मागितला आणि त्याच्या मदतीने टी. व्ही ला जोडला. संध्याकाळी नक्की परत देते असं सांगून त्याचे आभार मानले. 

मग दोघांसाठी थोडं खायला बनवून ती बाबांच्या जवळ आली. ते ही तिची धावपळ बघत होते. 

“चला बाबा आवरुया पटापट. आज बाहेर जायचंय आपल्याला. चला आज जरा चांगले कपडेही घालू.”

“अग पण मी असा… तू एकटी… कसं जाणार. नको अशी थट्टा करु ग. “

रया गेलेला, कधीकाळी भक्कम असलेला अन् आता आजारानं पार काडी झालेला जीव बघून गलबलली ती. आवरून त्यांना नरेशच्या मदतीने तिने उशीला टेकवून बसवलं. 

” चला बाबा ! विमान चालू झालंय…एवढ्यात उडेल आकाशात…”  म्हणत घरातला कमरेचा पट्टा त्यांच्या कमरेला लावत कॉटच्या बारमधे अडकवला. 

आता अचंबित होण्याची पाळी बाबांची होती. 

” अग काय करतियेस? कुठे नेणारेस मला असं कॉटला बांधून? चंदूला तर येऊ दे घरी. ” 

” नाही बाबा आज आपण दोघच जाणार फिरायला.. चला आटपा तयार आहात ना “

” पण..पण हे असं? ” अशुभाच्या कल्पनेनं घाबरले ते. 

तिनं ताडलं. पटकन त्यांना जवळ घेतलं, ” घाबरू नका बाबा. तुमचा जीव घेण्याइतकी कोत्या मनाची नाही मी. बस ! तुमची फिरायला जाण्याची इच्छा पुरी करण्याचा प्रयत्न करतीये. उरका आता…”

डोळ्यातले पाणी पुसत  तिने वर्ल्ड टूरची सी.डी. प्लेअर मधे सरकवली आणि बाबा आज वर्ल्ड टूर करायचीये आपल्याला..म्हणत त्यांच्या शेजारी बसली. 

कदाचित आता कधीही घराबाहेर पडणं अशक्य असलेल्या त्यांना, टीव्हीमधे का होईना विदेश वारीचा अनुभव ती  देत होती….कधी चॉकलेट, कधी वेफर्स तर कधी पॉपकॉर्न खायला घालत हौस पुरी करत होती.. 

पाण्याने भरून आलेले समाधानाने फुललेले दोन चकाकणारे डोळे उत्सुकतेने समोरच्या टीव्हीत गुंतून वर्ल्ड टूरला निघाले होते. 

त्या दोन उत्सुक नेत्रांतून ओघळणारे समाधान ती हरवल्यासारखी पहात राहिली. ते पुसायचे भानही तिला उरले नाही. 

लेखिका :  सुश्री दीपाली थेटे-राव

संग्राहक : श्री मोहन निमोणकर

संपर्क – सिंहगडरोड, पुणे-५१ मो.  ८४४६३९५७१३.

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

डॉ. ज्योती गोडबोले 

 जीवनरंग 

☆ गुड टच बॅड टच… – भाग-२ ☆ डॉ. ज्योती गोडबोले ☆

(मला अजून आठवतं, सकाळी मी जी लवकर उठून कामाला जुंपायची ती रात्रीच उशीरा पाठ टेकायची अंथरुणाला. जावा सतत  बाळंतिणी. मी बरी होते  हमाल फुकट राबणारा !) – इथून पुढे — 

“अशाच एकदा  मोठ्या जाऊबाई बाळंतीण होत्या. रात्र झाली की सगळ्यांच्या खोल्यांची दारं लागलेली आणि मी माझ्या अंथरुणावर तळमळत पडलेली ! माजघरात ! शेजारी  लहान मुलगा म्हणजे तुझा बाप!मला कुठली ग वेगळी खोली ! त्या रात्री मला  गाढ झोप लागली होती. अचानक माझ्या तोंडावर कोणीतरी हात दाबला आणि माझ्या लुगड्याशी कोणाचे तरी हात आले.मी जीव खाऊन त्या हाताला चावले.इतकी जोरात की रक्तच आलं. रात्रभर मी जागी राहिले.सकाळी उठून बघितलं तर मोठ्या भावजींच्या हाताला बँडेज बांधलेलं. मी हे सासूबाईंना सांगितलं. त्यांनी काय सांगितलं माहीत नाही पण दोन दिवसात भावजी आणि जाऊबाईंनी वेगळं बिऱ्हाड केलं. सासूबाईंनी मला वेगळी खोली दिली आणि म्हणाल्या लक्ष्मी,आतून कडी लावत जा हो!.उपकार हो त्या माऊलीचे! असे अनेक प्रसंग आले ग बाई. पण मी धीट आणि खमकी म्हणून निभावून गेले त्यातून ! शेवटी बाई ती बाईच ग मानू ! मग ती शिकलेली असो किंवा अडाणी ! तिनेच तिला जपायला नको का? मरताना सासूबाईंनी हा वाडा माझ्या नावावर केला म्हणून मी आज इथे सन्मानाने रहातेय. मला निदान पोटापुरतं भाडं येतं. मी विधवा झाले तेव्हा तुझा बाप 3 वर्षाचा होता. माझं वय असेल पंचवीस का तीस ! कसे काढले असतील दिवस सांग? “ आजीच्या डोळ्यात पाणी आलं. “ मी तुम्हाला फटकळ, बोलभांड वाटते पण त्यामुळेच मी पुरुष जातीला लांब ठेवू शकले. तुम्हीही धडे घ्या “. मानसीला हे सगळं आठवलं. 

आजी कालवश झाली आणि आता मानसी स्वतः आजी झाली. रात्री अक्षी झोपल्यावर अल्पना आणि मानसी  झोपाळ्यावर बसल्या.मानसी म्हणाली,  “अक्षीने ते पत्रक दाखवल्यावर काळजात चर्रर्र झालं बघ अल्पना.  शेवटी कोवळं मूल ग ते. आपण त्याला हे सांगायला हवं, घाणेरडे पुरुष स्पर्श, किळसवाणी जवळीक. इथे तर हा धोका आणखीच आहे. तुमची लांब लांब अंतरं, ही अजाण कोवळी मुलं बस मधून येणार ! ते  काळे गोरे बस ड्रायव्हर, आणि सगळे उतरून गेल्यावर एखादे मागे रहाणारे मूल ! काहीही होऊ शकतं इथं. म्हणून हल्ली भारतात पण बसमध्ये कोणीतरी पालकआई असतेच. नियम केला हा सगळ्या  शाळांनी! मुलांच्या आया हे काम व्हॉलंटरी करतात. म्हणजे मुलं सुरक्षित रहातात आपली. अशा घटना घडल्या असणार ग भारतातही ! तुला आठवतं का अल्पना, तू इंजिनिअरिंगला होतीस. किती तरी वेळा तू रात्री उशीरा घरी यायचीस. तुझे  प्रोजेक्टस असत किंवा काही इतर असेल. आपला बंगला तसा एकाकीच ! तू येऊन गेट बंद करेपर्यंत मला झोप नसायची. मी अनेक वेळा तुला खूप ओरडलेही आहे ना,की सांगून जात जा, फोन करत जा ग !आम्ही काय समजायचं तू कुठेआहेस? ते कॉलेजसुद्धा किती लांब ग घरापासून !

जीव थाऱ्यावर नसायचा माझा तू दिसेपर्यंत ! तुला कुठे त्याचं काय वाटायचं? ‘कोण काय करणारे आई मला? किती ग काळजी करतेस आणि बंधन  घालतेस माझ्यावर’ असं म्हणायचीस ! केल्यावर बोलून काय उपयोग ! पण त्या वेड्या वयात हे समजत नाही.तुलाही आईची कळकळ समजली नाही !आता समजलं का, स्वतःची मुलगी हे पत्रक घेऊन आल्यावर? “ मानसी हसली. अल्पनाला पण हसू आलं.तेवढयात तिथे आमोद येऊन बसला !

“येऊ का? काय चाललंय माय लेकीचं हितगूज?” आमोदला अल्पनाने अक्षीने आणलेल्या पत्रकाबद्दल सांगितलं. आमोद आपल्या लेकीबद्दल अतिशय हळवा होता. “अग अल्पना, तुला मी सांगायला विसरलो. आपली अक्षी बघ पूर्वी त्या  प्रीस्कूल कम डे  केअरला जात होती ना? आपल्याला ते फार लांब पडायला लागलं म्हणून आपण ते बंद केलं बघ ! “ “ अरे हो की ! त्याचं काय?” अल्पनाने विचारलं. “ अग ऑफिस मधल्या विवेकची छोटी मुलगी रिया तिकडे जात होती. मागच्या आठवड्यात सकाळी अचानक विवेकला फोन आला, डे  केअर बंद झालंय आणि तुमची मुलगी पाठवू नका.अचानक सकाळी हा फोन आल्यावर काय धावपळ झाली विवेक आणि त्याच्या बायकोची ! रजा घेऊन बसावं लागलं तिला घरी. मग दुसरं चांगलं डे  केअर मिळेपर्यंत हालच झाले दोघांचे ! आता मिळालं दुसरं.” “ हो का? पण काय झालं रे असं अचानक बंद  व्हायला? “ अल्पनाने विचारलं.  “ अग, तुला आठवतं का ? एक तरुण मुलगा होता बघ तिकडे.. मिस्टर जॅक?चांगला होता तो ! किती प्रेम करायचा मुलांवर! आपल्याला कधी  शंका तरी आली का तो असा असेल? त्याने तीनचार वेळा लहान मुलांना  ऍब्युज केलं म्हणे..त्या मुलांनी आपल्या पेरेन्ट्सकडे तक्रार केली आणि ताबडतोब ते डे केअर एका दिवसात बंद केलं.”  तरीच ऑफिसला जाताना मला तिथे पोलीस,  पोलीस व्हॅनस् दिसल्या. ही अमेरिका आहे बरं ! त्याला लगेच अटक झाली आणि तो जेलमध्ये गेला ! इकडे असल्या गोष्टी खूप गांभीर्याने घेतात आणि ते चांगलंच आहे.त्याला कमीतकमी दहा वर्षाची शिक्षा होणार बघ.” आमोद म्हणाला. मानसी अल्पना म्हणाल्या,” कठीण आहे रे बाबा ! कसं व्हायचं आपल्या या कोवळ्या बाळाचं? समाज किती विकृत आहे ना ! “  “ हो आहेच !” मानसी म्हणाली,” मी मेडिकल कॉलेज मध्ये शिकत होते ना, तेव्हाही किती वाईट रुपं बघितली आहेत ग विकृत लोकांची ! लहान पाच वर्षांच्या मुलीवर बलात्कार करणारे नराधम मी  बघितले. त्या बाळाला इतक्या वाईट रीतीने जखमा झाल्या होत्या की ते वाचू शकलेच नाही ग त्या अत्याचारातून ! मी लहान मुलांवर झालेले अत्याचार, बलात्कार बघितले आहेत.  एवढंच कशाला, कोणत्याही वयाच्या बाईवर अत्याचार करणारे लोक मी बघितले आहेत. इतके वाईट  असायचे ते दृश्य आणि त्या वाईट फाटलेल्या जखमा ! आम्हीही तेव्हा शिकत होतो, पण तेव्हापासून ही पाशवी वृत्ती आहे समाजात ! म्हणून तर आपल्या मुलीला मुलाला सावध करायचं आपणच ! उद्या आपल्या अक्षीला आपण  मानवी शरीराचा तक्ता दाखवू , सगळ्या ऑर्गन्सची चित्रं दाखवू आणि नीट सगळं समजावून सांगू. म्हणजे ती सावध राहील.” आमोद म्हणाला “ आई,हे काम तुम्हीच जास्त चांगलं कराल. मी आणि अल्पना तिथे थांबूच ! पण एक डॉक्टर म्हणून आणि अर्थात अक्षीची लाडकी आजी म्हणूनही हे काम तुम्हीच करायचं.” मानसीने मान डोलावली आणि आमोदला म्हणाली “ हो मी हे करीनच ! मला तेवढे मी सांगते ते चार्ट्स द्या गूगल वरून प्रिंट करून ! “ आमोद आणि  मानसी त्यांच्या ऑफिसमध्ये गेले आणि जिच्यासाठी हे सगळं करणार, ती अक्षी मात्र निरागसपणे गाढ झोपली होती.

– समाप्त –

© डॉ. ज्योती गोडबोले

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈