श्री दीपक तांबोळी
जीवनरंग
☆ वाटणी… भाग – ३ ☆ श्री दीपक तांबोळी ☆
(तेवढ्यात मला पसारा आवरल्याने कोपऱ्यात शिलाई मशीन दिसली.) – इथून पुढे —-
” मशीन नवी घेतली वाटतं. ५-६ महिन्यांपूर्वी आलो होतो तेव्हा नव्हती “
” हो. सुरेखा वहिनींनी घेऊन दिली “शैला वहिनी उत्तरली
” पण शिवणार कोण?तुला येतं?”
” हो येतं ना!उन्हाळ्यात मी महिनाभर सुरेखावहिनींकडे होते. त्यांनीच मला आग्रह करुन शिवण क्लास करायला लावला होता “
” अरे वा!मग आता गावातल्या बायकापोरी तुझ्याकडेच ब्लाऊज वगैरे शिवायला येत असतील”
” नाही हो भाऊजी. शेतीची कामं, घरची कामं, स्वयंपाक यात वेळच मिळत नाही. बरं बसा गप्पा मारत मी चहा करुन आणते “
मग मी बापूकाका आणि योगेशशी गप्पा मारत बसलो. हल्ली गावागावात राजकारण थैमान घालतंय. आमचं गांवही त्याला अपवाद नव्हतं. योगेशही एका राजकारणी पक्षाचा सक्रिय कार्यकर्ता होता. येत्या सहा महिन्यात ग्रामपंचायतीच्या निवडणुका होणार होत्या. चहा पिता पिता कोणता पक्ष बाजी मारणार यावरच चर्चा सुरु होती. योगेश जरा अस्वस्थ वाटत होता. आणि तो का अस्वस्थ आहे याची मला चांगलीच जाण होती. ३-४ तासानंतर बापूकाकांच्या प्राँपर्टीचा निवाडा मी करणार होतो. त्यामुळे माझं मत जाणून घ्यायचा तो प्रयत्न करत होता. पण तो त्या विषयावर आला की मी दुसरा विषय काढत होतो.
एक वाजता आमचं जेवण आटोपलं. मला जेवण फारसं आवडलं नाही. जास्त तेलकट आणि मसालेदार म्हणजे चांगलं जेवण असा बहुतेक शैला वहिनीने समज करुन घेतला असावा. मला सुरेखा वहिनीच्या हातचा स्वयंपाक आठवला. तिच्या हाताला विलक्षण चव होती. शिवाय वेगवेगळे नवीन पदार्थ करण्यात ती तरबेज होती. बापूकाकांकडे मात्र आलं की तोच तोच मेनू जेवायला असायचा.
दुपारी तीन वाजता रमेश आला. माझ्या सांगण्यानुसार त्याने सुरेखा वहिनीला आणलं नाही त्याचा मला आनंद झाला.
चार वाजता गावातली दोन तीन प्रतिष्ठित मंडळी येऊन बसली. त्यातल्या दोघांना मी ओळखत होतो. तिसऱ्याला मात्र मी ओळखलं नाही. तसं मी योगेशला विचारलं
” हे आमच्या पक्षाचे तालुकाध्यक्ष” योगेशने ओळख करुन दिली. मी त्यांना नमस्कार केल्यावर ते हसत म्हणाले
“वकीलसाहेब मी तुम्हाला चांगला ओळखतो. आमच्या पक्षाच्या तीनचार कार्यकर्त्यांच्या केसेस तुमच्याकडेच आहेत “
मग त्यांनी त्या कार्यकर्त्यांची नावं सांगितली. अर्थातच मी त्यांना ओळखत होतोच.
चहापाणी झाल्यावर मी मुद्द्यावर यायचं ठरवलं.
” मग मंडळी सुरु करायचं?”मी विचारलं
“हो हो करा ना”सगळे एक सुरात बोलले
मी सावरुन बसलो.
” या इस्टेटीचे मालक बापूकाका आहेत. तेव्हा त्यांचं काय मत आहे हे अगोदर जाणून घेणं आवश्यक आहे. काका तुम्ही सांगा तुम्हाला काय वाटतं ते “
” मला काय दोन्ही मुलं सारखीच आहेत. दोघांना समान वाटणी करुन द्यावी असं मलाही वाटतं. पण रमेश शहरात रहातो. त्याची आर्थिक परिस्थिती चांगली आहे. तेव्हा त्याने मन मोठं करुन लहान भावाला सगळं देऊन टाकावं असं मला वाटतं. अर्थात सर्वसंमतीने जे ठरेल ते मला मान्य राहील “
मी रमेशकडे पाहिलं. त्याच्या चेहऱ्यावर काही भाव मला दिसले नाहीत. म्हणून मी योगेशकडे वळलो.
” योगेश तुझं काय मत आहे?”
“दादा शेतीशिवाय माझ्याकडे उत्पन्नाचं दुसरं साधन नाही. आणि तुम्ही तर जाणताच शेतकऱ्यांची परिस्थिती किती वाईट आहे ते. या शेतीत वाटेहिस्से झाले तर मला जगणं मुश्किल होईल. तीच गोष्ट घराची. हे घर जर रमेशदादाला दिलं तर आम्ही रहायचं कुठे?नवीन घर बांधण्याची तर माझ्यात क्षमता नाही”
बैठकीत शांतता पसरली. मी रमेशकडे पाहिलं तो अजुनही तसाच स्थितप्रज्ञ दिसत होता
” रमेश तुझं काय म्हणणं आहे?”
मला वाटलं तो आता सुरेखा वहिनीने जे त्याला पढवलं असेल ते बोलेल पण तो शांततेनं म्हणाला
” दादा मला काहीच म्हणायचं नाही. तुम्ही जो निर्णय घ्याल तो मला मान्य असेल आणि मला माहित आहे तुम्ही योग्य तोच निवाडा कराल”
आता सुरेखा वहिनी असती तर ती नक्कीच रमेशवर संतापली असती. कदाचित रमेशला तिने पुढे बोलूच दिलं नसतं. स्वतःच आपली बाजू मांडली असती. या कुटूंबासाठी आम्ही कायकाय केलं त्याचा पाढा वाचला असता. तिला बैठकीत येऊ दिलं नाही ते चांगलंच झालं असं मला जाणवून गेलं.
” मंडळी तुम्हाला काय सांगायचं आहे?”समोरच्या दोघा प्रतिष्ठितांना मी विचारलं
” वकील साहेब तुमचं पुर्ण जिल्ह्यात नांव आहे. आपल्या गांवातही तुमच्या शब्दाबाहेर कुणी नाही. तुम्ही काय चुकीचा निवाडा करणार नाही. तेव्हा तुम्हीच काय तो निर्णय सांगून सगळ्यांना मोकळं करावं असं आम्हांला वाटतं.
मी सगळ्यांच्या चेहऱ्यावरुन नजर फिरवली. बापूकाका निश्चिंत झालेले वाटले. योगेश आणि त्याच्या सोबतच्या पक्षाध्यक्षाच्या चेहऱ्यावर विजयाचे भाव दिसत होते. रमेश मात्र पुर्वीसारखाच स्थितप्रज्ञ दिसत होता. जणू कोणत्याही निर्णयाने त्याला काहीच फरक पडत नव्हता.
मी एक दिर्घ श्वास घेतला आणि बोलायला सुरुवात केली
” मंडळी मी गेली वीस वर्ष वकीलीचा व्यवसाय करतोय. या वीस वर्षात मी प्राॅपर्टीच्या वादाच्या अनेक केसेस पाहिल्यात. या प्राॅपर्टीमुळे सख्ख्या भावाभावात, भावाबहिणीत वाद निर्माण होतात. कोर्टात केसेस केल्या जातात. दहादहा पंधरापंधरा वर्षं या केसेस चालतात. काही वेळा तर आजोबाचा खटला नातू चालवतो. पैसा, वेळ आणि मानसिक स्वास्थ्य सगळ्यांचा अपव्यय या खटल्यांमध्ये होतो. आपापसातलं प्रेम, संबंध कायमचे संपून जातात. नव्वद टक्के केसेसमध्ये शेवटी तडजोड होते. मग दोन्ही पक्षांना वाटायला लागतं की हीच तडजोड अगोदर केली असती तर इतका पैसा, इतकी वर्षं वाया गेली नसती. बरं वादग्रस्त प्राॅपर्टीमधून जे इन्कम मिळणार असतं तेही ठप्प पडलेलं असतं. म्हणजे इतकं करुनही हातात काय येतं तर शुन्य. योगेश आणि रमेशच्या बाबतीत मला हे होऊ द्यायचं नाहीये. दोघा भावांचे संबंध पुर्वीसारखेच रहावेत आणि दोघांपैकी एकावरही अन्याय होऊ नये या हेतूने मी माझा निर्णय आता सांगणार आहे. तो निर्णय मान्य करायचा की नाही हे सर्वस्वी रमेश आणि योगेशवर अवलंबून आहे “
” नाही नाही दादा. तुमचा कोणताही निर्णय मला मान्य असेल” रमेश घाईघाईने म्हणाला.
मी योगेशकडे पाहिलं. तो काही बोलला नाही पण चांगलाच अस्वस्थ वाटत होता.
“वकीलसाहेब तुम्ही बरोबर म्हणताय. नकोच त्या कोर्टाच्या भानगडी. आम्हीही तो वाईट अनुभव घेतलाय. सोळा वर्ष खटला चालला. होता नव्हता तेवढा पैसा वकीलाच्या मढ्यावर टाकला. आणि हातात काय आलं तर भोपळा” एक प्रतिष्ठित उद्वेगाने म्हणाले. त्यावर दुसऱ्या प्रतिष्ठितानेही मान हलवून सहमती दर्शवली
” तर मंडळी माझा निर्णय एकदम साधा सोपा आहे ” मी क्षणभर थांबलो. सगळे श्वास रोखून माझ्याकडे पाहू लागले. मी पुढे बोलू लागलो
” जी चार एकर शेती आहे त्यातले दोन दोन एकर दोघा भावांनी वाटून घ्यावेत. रमेश शहरात रहातो. त्याच्याकडून शेती होणार नसेल तर तो ती कसण्यासाठी योगेशला देऊ शकतो. आणि एक ठराविक वार्षिक उत्पन्न योगेशकडून घेऊ शकतो. मात्र मालकी रमेशकडेच राहील. आज त्या शेतीचा भाव एकरी दहा लाख आहे. जर योगेशला ती पुर्ण शेती हवी असेल तर त्याने रमेशला वीस लाख देऊन विकत घ्यावी. आता प्रश्न उरला या घराचा. मी काढलेल्या माहितीनुसार आजच्या बाजारभावाने या घराची किंमत वीस लाख आहे. हे घर विकून दोघा भावांनी दहा दहा लाख रुपये वाटून घ्यावे. जर योगेशला याच घरात रहायचं असेल तर त्याने दहा लाख रमेशला द्यावे. जर तो एवढे पैसे एकदम देऊ शकत नसेल तर त्याने पाच वर्षांत तेवढी रक्कम रमेशला द्यावी. या रकमेवर व्याज घ्यावं की नाही हा रमेशचा प्रश्न असला तरी त्याने ते घेवू नये असं मी त्याला सुचवेन “
मी थांबलो आणि सगळ्यांकडे नजर टाकली. बापूकाका मान खाली घालून बसले होते. त्यांना हा निर्णय पटलेला दिसत नव्हता. रमेशच्या चेहऱ्यावर कोणतेच भाव नव्हते. योगेशच्या चेहऱ्यावर मात्र राग, निराशा, दुःख यांचं अजब मिश्रण दाटून आलेलं दिसत होतं.
“एकदम बरोबर निवाडा केला वकीलसाहेब. दोघांना समान वाटणी करुन दिलीत हे छान केलंत “एक प्रतिष्ठित म्हणाले
” होय वकीलसाहेब तुमचा निर्णय आपल्याला एकदम आवडला. कुणालाच कमी किंवा जास्त नाही. त्यामुळे भांडणाची आणि कोर्टकचेऱ्यांची शक्यताच नाही “दुसऱ्या प्रतिष्ठितांनीही पहिल्याची री ओढली.
” पण वकीलसाहेब तुम्ही योगेशच्या आर्थिक परिस्थीतीचा विचारच केलेला नाही. आता दोन एकर शेतीमध्ये तो पिकवेल काय आणि खाईल काय?लेकराबाळाची पोटं त्याने कशी भरायची?”पक्षाध्यक्ष नाराज होऊन बोलले.
” तुम्ही आपल्या गावातल्या शरद पाटीलला ओळखता?” मी प्रतिप्रश्न केला
” हो मग!शरद पाटीलला कोण ओळखत नाही?तो तर आता मोठा माणूस झालाय ” एक प्रतिष्ठित म्हणाले
“दहा वर्षांपूर्वी शरद आणि त्याच्या तीन भावांमध्ये शेतीची वाटणी झाली. शरदच्या वाट्याला फक्त दोन एकर शेती आली. पण त्या एवढ्याशा शेतीत शरदने सोनं पिकवलं. त्याने शेतीत वेगवेगळे प्रयोग केले. रासायनिक खतांचा वापर टाळून सेंद्रिय खतांवर भर दिला. पावसाच्या लहरीपणाचा त्यालाही फटका बसला असेलच की नाही पण गडी हरला नाही. फक्त शेतीवर अवलंबून रहाता येणार नाही हे ओळखून त्याने म्हशी विकत घेतल्या. दुधविक्रीचा व्यवसाय सुरु केला. आता त्याच्याकडे चाळीस म्हशी आहेत. गावात एक डेअरी आहे. तालुक्याला एक डेअरी आहे. दोन्हीकडे त्याचा व्यवसाय तुफान चालतो. शेतीतली एक काडीही तो वाया जाऊ देत नाही. तो, त्याची बायको आणि आता मुलं रात्रंदिवस झटत असतात. त्यांना एक मिनिटाचीही फुरसत नसते. शरदचे भाऊ आजही दहा वर्षांपूर्वी होते त्याच स्थितीत आहेत. पण शरद आज शेठ झालाये. त्याच्याकडे दोन ट्रॅक्टर आहेत. एक कार आहे. गावात बंगला आहे. तालुक्याला दोन प्लाॅट आहेत. मागच्याच वर्षी त्याने वीस एकर शेती विकत घेतली हे तर तुम्हांला माहित असेलच”
सगळ्यांनी माना डोलावल्या. क्षणभराने पक्षाध्यक्ष म्हणाले “पण वकीलसाहेब जे शरदला जमलं ते सगळ्यांनाच जमतं असं नाही. योगेशला तर ते अजिबातच जमणार नाही”
“ध्येय आणि जिद्द असली की सगळं जमतं. रमेशचंच बघा ना!किराणा दुकानात साफसफाईचं आणि पुड्या बांधण्याचं काम करणारा रमेश आज क्लास वन ऑफिसर झालाय. ते या जिद्दीमुळेच ना?”
– क्रमशः भाग पहिला
© श्री दीपक तांबोळी
जळगांव
मो – 9503011250
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈