Month: July 2023

श्री मेघ:श्याम सोनावणे

 जीवनरंग 

☆ नास्तिक — सुश्री गौरी हर्षल कुलकर्णी ☆ प्रस्तुती – श्री मेघ:श्याम सोनावणे ☆

“गाडी का थांबवलीस रतन?” लॅपटॉपमध्ये डोकं खुपसून बसलेल्या डॉ. कोरडेनी गाडी थांबवल्याचं  जाणवलं तस ड्रायव्हरकडे बघण्यासाठी मान वर करत आपल्याच तालात विचारलं. पण वर बघितल्यावर त्यांच्या लक्षात आलं की ड्रायव्हर जागेवर नाहीये. आणि गाडीच्या आजूबाजूला प्रचंड गर्दी आहे. 

त्यांनी गाडीतून बाहेर पडण्याचा प्रयत्न केला तेंव्हा त्यांच्या लक्षात आलं की ते कधीचेच गाडीतून बाहेर पडले आहेत. आणि फक्त गाडीतूनच नव्हे तर त्यांच्या शरीरातूनही बाहेर पडले आहेत. 

स्वतःला बसलेल्या धक्क्यातून सावरत त्यांनी आजूबाजूला बघितलं तर आजूबाजूला असलेल्या गर्दीकडे त्यांचं लक्ष गेलं. वारीसाठी जाणाऱ्या एका दिंडीतले वारकरी होते ते सगळे गर्दीतले लोक. जसे ते कोरडेंसाठी पूर्णपणे अनोळखी होते तसेच कोरडेही त्यांच्यासाठी पूर्णपणे अनोळखी होते. पण आता या क्षणी मात्र ते सगळेजण कोरडेना आणि त्यांच्या ड्रायव्हरला वाचवण्यासाठी धडपड करत होते. ड्रायव्हर कसा माहीत नाही पण गाडीच्या बाहेर फेकला गेला आणि वाचला होता. पण डॉक्टर मात्र गाडीतच होते. 

काही वेळातच तिथे ऍम्ब्युलन्स आली. एम्ब्युलन्समधून उतरलेल्या कर्मचाऱ्यांनी दोघांनाही स्ट्रेचरवर घेत एम्ब्युलन्समध्ये ठेवलं. शरीर एम्ब्युलन्समध्ये ठेवताच कोरडेही तिकडे ओढले गेले, कदाचित अजून काही बंधन शिल्लक असावे. 

त्या दोघांकडे त्यांचा जीव वाचावा ह्या आशेने बघणाऱ्या वारकऱ्यांच्याकडे जाता जाता कोरडेंच लक्ष गेलं. आणि त्यांना तो प्रसंग आठवला….. 

‘भेटीचीया ओढ लागलीसे डोळा,

वाट ही विरळा दिसे मजला,

लाखो राउळाशी टेकवीला माथा,

देव कुठे माझा शोधू आता,

कुणी पाहिला पाहिला पाहिला हो,

माझा देव कुणी पाहिला..

कुणी पाहिला पाहिला पाहिला हो,

माझा देव कुणी पाहिला..

सावळे विठाई, कान्हाई कृष्णाई

सावळे विठाई, कान्हाई कृष्णाई’

गाण्याचे बोल आणि तो आवाज कोरडेंच्या मनात फेर धरून नाचू लागला. अन् ते सगळे चेहरे त्यांना आठवले. 

डॉक्टर कोरडे प्रचंड सुदैवी होते. त्यांच्या घरात एकाच वेळी चार पिढ्या गुण्यागोविंदाने नांदत होत्या. डॉक्टर सोडले तर सगळेजण रूढार्थाने देवभोळे असे होते. डॉक्टरांना मात्र ते सगळे अजिबात आवडत नव्हते.

आताही त्यांना तो प्रसंग आठवला जेव्हा त्यांनी घरातल्या सगळ्यांना गाण्याच्या बोलावर हातात टाळ घेऊन वारकरी वेशात नाचणाऱ्या नातवाकडे कौतुकाने बघताना बघितले होते. कोरडेंचे आईवडील, बायको आणि  डॉक्टर मुलगा, सूनही नातवाला कौतुकाने बघत होते. हे बघून त्यांचं डोकं फिरलं होतं. सगळ्यांवर चिडत त्यांनी नातवाच्या हातात असलेली टाळ फेकून दिली होती. कुठल्याही देवावर त्यांना इतका राग का आहे हे खुद्द त्यांनाही कळत नव्हतं. 

डॉक्टर रूढार्थाने जरी स्वतःला नास्तिक म्हणवून घेत असले तरी त्यांची त्यांच्या कामावर प्रचंड निष्ठा होती. अडल्या नडल्या लोकांना मदत करण्यासाठी त्यांना वेळ काळ कशाचेही भान उरत नसे. आणि त्यांच्या ह्याच गुणाबद्दल घरात आणि आसपासही सगळ्यांना आदर होता. अन् त्यामुळेच त्यांचे आईवडीलही त्यांचा देवावरचा राग सहन करत असत. कारण त्यांना त्या रागाचं मूळ कळलं होतं. 

एखाद्या पेशंटला इच्छा असूनही वाचवता आलं नाही की डॉक्टर हतबल होऊन चिडत असत. प्रॅक्टीसला इतकी वर्ष होऊनही अजूनही त्या गोष्टींचा त्यांच्या मनाला त्रास होत असे. सगळ्यात आधी उपचारासाठी दवाखान्यात आणण्याऐवजी देवळात, मशिदीत किंवा इतर कुठेतरी खेटे घालत बसलेल्या नातेवाईकांमुळे पेशंटला योग्य वेळी उपचार न मिळून तो दगावला की डॉक्टरांचा राग देवावर निघत असे. ते म्हणत असत की ‘तुमचा देव ह्या लोकांना ‘दवाखान्यात जा’ अशी बुद्धी का नाही देत? मग लोक पेशंटला काही झालं की डॉक्टर वर का चिडतात? देवावर का नाही चिडत?

आताही हा प्रसंग आठवताना त्यांना राग येत होता. मनातून वेगवेगळ्या गोष्टी समोर येत होत्या. पण अचानकच त्यांना आपल्या जवळ कुणीतरी उभं असल्याची जाणीव झाली. त्यांनी मान वळवून बघितलं तर एक व्यक्ती त्यांच्याकडे प्रेमळ हसत बघत होती. 

आतापर्यंत कोरडेंना आपल्या अवस्थेची जाणीव झाली होती. त्यामुळे ही व्यक्ती आपल्याला कशी काय बघू शकतेय ह्याचं त्यांना आश्चर्य वाटलं. त्यांनी प्रश्नार्थक चेहऱ्याने त्या व्यक्तीकडे बघितलं. 

त्या व्यक्तीने हसून अगदी मित्रत्वाने बोलायला सुरुवात केली. “काय मग डॉक्टर, कसं वाटतंय? खूप सगळे प्रश्न आहेत न मनात? कळत नाहीये हे सगळं असं अचानक कसं घडलं? मी कोण आहे? तुम्हाला कसा काय बघू शकतो? वगैरे वगैरे… अहं…. असं अजिबात समजू नका की मी तुमची खिल्ली उडवतोय. मी तर तुमच्या मदतीसाठी इथे आलो आहे. तसा मी सगळ्यांनाच मदत करण्यासाठी येतो पण तुम्ही जरा जास्तच स्पेशल आहात.” 

“कसं काय?”

“अहो तुम्ही प्रत्यक्ष देव आहात कित्येक लोकांसाठी. तुम्हाला कितीही चीड आली तरी तुम्ही स्वतः आमचं प्रतिरूप आहात पृथ्वीवर. हो बरोबर ऐकलत… मीच तो, ज्याचा तुम्हाला खूप राग येतो. पण मला तुमचा राग, त्यामागची भावना कळते, जशी ती तुमच्या आईवडिलांना पण कळली आहे. पण कसं आहे न डॉक्टर प्रत्येक माणूस हा त्याचं नशीब घेऊन जन्माला येतो. ते कसं घडवायचं हे त्यांचा हातात असतं. आमच्यासारखे तुम्हीही फक्त निमित्तमात्र ठरता.” 

डॉक्टर मन लावून ऐकत होते. 

“आता त्या दिवशीचच उदाहरण घ्या. त्या दिवशी तुमचे दोन पेशंट दगावले. पहिला पेशंट बऱ्याच उंचावरून पडून गेला आणि दुसरा सुद्धा एक्सिडेंट होता. पण त्या मागची गोष्ट तुम्हाला माहित नव्हती डॉक्टर.

पहिल्या पेशंटने आईवडिलांना, बायकोला जीव नकोसा केला होता. तो गेल्यावर तुम्हाला जे वाटलं ना  की ह्याचं घर उघड्यावर पडेल, तसं काही होणार नव्हतं. कारण त्याच्यामागे उरलेले ते तिघे आणि अजून दोन निष्पाप जीव रोज अक्षरशः जीव मुठीत धरून जगत होते. त्या जीवांनी भलेही कधीच त्याच्या मृत्यूची कामना केली नसेल पण त्या जीवांना होणारा त्रास नियतीला दिसत होता. त्यामुळेच त्या दिवशी तो दारू पिऊन इकडे तिकडे भरकटत असताना ही गोष्ट घडली आणि तो मृत्यूच्या दारात पोहोचला. पाच जीवांच्या पुढे त्याला मिळालेली शिक्षा तशी कमीच आहे. पटलं नं ?” 

डॉक्टरांनी होकारार्थी मान डोलावली. “आणि दुसरा? “

” त्याने स्वतःच्या आनंदासाठी बऱ्याच मुलींना फसवले होते. त्यापैकी दोघींनी ट्रकसमोर येऊन जीव दिला होता. त्या बिचाऱ्या अकाली गेल्या. आणि तुम्हाला वाटलं की त्याला नुकतीच नोकरी लागली होती, लग्न ठरलं होतं. पण डॉक्टर त्या मुलीचाही जीव वाचलाच. कारण ह्या मुलाच्या आईवडिलांना फक्त तो मुलगा आहे म्हणून त्याचे सगळे गुन्हे माफ करायची सवयच लागली होती. त्यांनाही शिक्षा होणं गरजेचं होतं. 

असे कित्येक आईवडील आहेत जे आपल्या अपत्याची मग तो मुलगा असो वा मुलगी, चूक लपवतात, त्यांना पाठीशी घालतात. पण त्यामुळे दुसऱ्या कुणाला त्रास होतो आहे हे त्यांना समजूनही ते दुर्लक्ष करतात. एखाद्या जीवाला हेतुपुरस्सर त्रास देणे मग तो मानसिक असो किंवा शारीरिक हे सगळ्यात मोठं पापच आहे ना डॉक्टर?” 

इतका वेळ शांतपणे ऐकणारे डॉक्टर बोलू लागले, ” बरोबर आहे तुमचं… मला फक्त नाण्याची एकच बाजू माहीत असायची त्यामुळे मी कित्येकदा तुमच्यावर आगपाखड केली. पण आज कळतंय की जाणारा जाण्यामागे बरीच कारणं असू शकतात. मी चुकलो, रागाच्या भरात खूपच चुकीचा वागलो. आईवडिलांना देवाचं करताना त्रास दिला. तुम्ही मला हवी ती शिक्षा देऊ शकता.” कोरडेंचे डोळे पाणावले होते. 

” हं, शिक्षा तर होणार आहेच तुम्हाला.”,  ते हसत हसत म्हणाले. तस कोरडेंना आश्चर्य वाटलं. 

” तुम्हाला परत पृथ्वीवर जायचं आहे, अजून बरंच काम शिल्लक आहे. आमची एक छोटी मैत्रीण तुम्ही वाचावं म्हणून आम्हाला साकडं घालत आहे.”, असं म्हणत त्यांनी कोरडेंना एक दृश्य दाखवलं. त्या दृश्यातले चेहरे ओळखू येताच कोरडेना आठवलं की त्या मुलीच्या आईला त्यांच्याकडे आणलं होतं आणि तिचं दोन महिन्यांनी ऑपरेशन ठरलं होतं. ती मुलगी देवांना पाण्यात ठेवून ‘ डॉक्टर वाचूदे म्हणजे ते माझ्या आईला वाचवतील ‘ असं सांगत होती. ते बघून कोरडेंना जाणीव झाली की घरातील लोकांपेक्षा जास्त बाहेर लोकांना त्यांची किती गरज आहे. 

आणि ते आठवताच कोरडेना घरच्यांची आठवण झाली. 

“आहेत आहेत. ते सगळे इथेच ऑपरेशन थिएटरच्या बाहेर आहेत. पण एक वाईट बातमी आहे बुवा तुमच्यासाठी… तुम्हाला बरं वाटलं की बरेच नवस फेडावे लागणार आहेत.” असं म्हणत ते हसू लागले. 

“आता तर माझी कुठलेही नवस फेडायची तयारी आहे देवा, तुम्ही फक्त माझं काम माझ्याकडून नीट करून घ्या, एवढं एकच मागणं. आणि माझे पाय जमिनीवर राहूदे.” डॉक्टर म्हणाले. 

“तथास्तु” असं कानावर पडत असतांनाच कोरडेंना वेगाने खेचलं गेल्याची जाणीव झाली. मोठयाने श्वास घेत त्यांनी डोळे उघडले तसे आजूबाजूला असलेल्या चेहऱ्यावर उमटलेले हसू बघून त्याना आपण परत आपल्या शरीरात आलो आहोत ह्याची जाणीव झाली. 

नर्सने बाहेर जाऊन सांगितलं तसं त्यांच्या कानावर आवाज आला, “देवा, पांडुरंगा, वाचवलंस रे बाबा.”, ते ऐकून डॉक्टर कोपऱ्यात उभं राहून त्यांच्याकडे बघत डोळे मिचकवणाऱ्या त्या व्यक्तीला बघून हसले. सगळे जण त्या दिशेने बघू लागले तर तिथे भिंतीवर असलेल्या फोटोशिवाय काहीच नव्हतं. पण तो तिथेच होता सदैव. मनापासून आस्तिक असलेल्या नास्तिकासाठी. 

मंडळी पूजा, कर्मकांड करणारी प्रत्येक व्यक्ती मनापासून ते करत असतेच असे नाही. तसेच आयुष्यभर मंदिराची पायरीही न चढलेली व्यक्ती नास्तिक असते असं ही नाही. माणसाचं कर्म आणि त्यांचे परिणाम, माणसाचं भविष्य घडवत असतात. मग तुम्ही देवावर विश्वास ठेवा किंवा नका ठेऊ. मनाने, विचाराने आणि कर्माने तुम्ही काय आहात हे तुम्हाला माहीत असतं. आणि त्यालाही. बाकी कर्मसिद्धांत स्पष्ट करतोच. Always and forever. 

लेखिका : सुश्री गौरी हर्षल कुलकर्णी

संग्राहक : श्री मेघ:श्याम सोनावणे.  

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

 मनमंजुषेतून 

☆ जमणार का तुम्हाला असा चातुर्मास? ☆ सुश्री सुनिता जोशी ☆

एक सहज सुचलेली संकल्पना. १५ दिवसात चातुर्मास चालू होत आहे. आणि आजच दैनिक सकाळ मध्ये वाचनात आले की चातुर्मासातील आरोग्य जपण्यासाठी दिलेला एक उपाय. आणि तो म्हणजे मौन पाळणे किंवा कमी बोलणे. पावसाळ्यात अग्नी मंद झालेला असतो आणि मुख्य म्हणजे चैतन्य मंदावले की ताकद कमी झालेली असते. हा खरा आरोग्याचा नियम आहे. म्हणजे आजकालच्या काळात जेवढे कामासाठी आवश्यक आहे असे बोलणे. तर मुख्य मुद्दा हा आहे की मौन पाळणे. या गोष्टीची सगळ्यात जास्त गरज आहे ती म्हणजे सध्याच्या राजकारणातील वायफळ बडबड करणा-या नेत्यांना. खास करून महाराष्ट्रातील राजकारणी लोकांना.

खरं बघायला गेलं तर आपण निवडून दिलेला नेता किंवा विरोधी नेता हा त्या त्या भागातील लोकांचे प्रश्न, तेथील समस्या, त्या भागातील विकास या सगळ्याशी निगडीत असला पाहिजे. दिवस रात्र त्याच्या मनात माझ्या जनतेने माझ्यावर विश्वास ठेवून दिलेल्या मताची किंमत हवी, जाणीव हवी, मदतीची म्हणजे योग्य सहकार्याची हमी असावी. परंतु कोणताही नेत्याला सध्या याचे काहीही पडलेले नाही. फक्त आणि फक्त तोंड उघडायचे आणि तोंडाला येईल ते बोलायचे. म्हणजे आपण काय बोलतो आहोत याचा विचारच नाही. खूप काही अभ्यास करता येण्याजोगे, काम करता येण्याजोग्या गोष्टी राजकारणी लोकांना करता येण्यासारख्या आहेत. पण त्या सोडून आपण प्रश्नाला उत्तर देत आपली बाजू मांडायची आणि पुन्हा दुस-याला प्रश्न विचारायचा. पुन्हा त्याने त्याचे उत्तर द्यायचे आणि परत प्रश्न. अरे काय चालू आहे हे? 

तुम्ही फक्त जनतेला बांधील असले पाहिजे उत्तरे द्यायला आणि जनतेनेही त्यांना तसेच प्रश्न विचारले पाहिजेत. पण असो. सध्या आपला मुद्दा आहे तो मौनाचा. खरच आजचे गलिच्छ राजकारण टि.व्ही. चालू केला की– याने त्याला असे म्हंटले, त्याने त्याला असे म्हंटले हे ऐकवत नाही, पहावत नाही. मिडियालाही हेच हवे आहे. दिवसभर ब्रेकींग न्यूज म्हणून तेच दाखवत बसायचे आणि गैरसमज वाढवायचे. कोणताच पाचपोच उरलेला नाही. कोणतीच अभ्यासपूर्ण कृती नाही. विकासाची कोणतीच दिशा नाही आणि जनतेचे भले कुणालाच पचत नाही. अशी सगळी अवस्था झाली आहे. काय आदर्श ठेवणार आहोत आपण पुढच्या पिढीसाठी याची भिती वाटते आहे.    

म्हणून माझी विठुरायाच्या चरणी आषाढी एकादशी निमित्त एकच प्रार्थना आहे की या बडबड करणा-या राजकारण्यांना निदान चातुर्मासातील चार महिने तरी मौन पाळायची बुध्दी दे. त्यामुळे मिडीयावालेही मौन पाळतील आणि आमच्यासारख्या आशेने त्यांच्या कडे पहाणा-या जनतेला थोडे दिवस तरी विकासाचे, सुखाचे येऊ देत.

© सुश्री सुनीता जोशी

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्री संभाजी बबन गायके

 

 इंद्रधनुष्य 

☆ “जीवनाचे नवनीत पुरवणारा कृष्ण…” ☆ श्री संभाजी बबन गायके ☆

जीवनाचे नवनीत पुरवणारा कृष्ण…

…अर्थात एका भारतीय जवानाचा पराक्रम ! 

सोळा जूनच्या दुपारच्या तीनचा सुमार. पंजाबातील भाक्रा-नांगल CANALच्या पाटातून अतिशय वेगाने पाणी वाहात होते. या पाटाच्या दोन्ही बाजुंनी लोकांची, वाहनांची ये जा सुरू होती. 

पतियाला येथील सैन्य रुग्णालयाची एक मोटार आवश्यक अन्नधान्य घेउन शहरातून रुग्णालयाकडे येत होती. या मोटारीत नवनीत कृष्णा नावाचे सैनिकी जवान मागील आसनावर बसलेले होते.

नवनीत यांना या पाटाच्या कडेला शेकडो लोकांचा जमाव उभा राहून आरडाओरडा करताना दिसला. नवनीत यांनी चालकाला गाडी थांबवायला सांगितली आणि ते खाली उतरले. 

एक तरुणी पाण्यात वाहून चाललेली आहे हे वाक्य कानावर पडताच नवनीत यांच्यातील भारतीय सैनिक कर्तव्यासाठी पुढे सरसावला. कारण बघ्यांच्या गर्दीतून कुणीही पुढे होत नव्हते, काहीजण मोबाईल चित्रीकरण करण्यात दंग होते. पाण्यात पडलेली तरुणी जीव वाचवण्यासाठी आकांत करीत होती.

नवनीत यांनी पाटाच्या कडेने वेगाने धावायला सुरुवात केली. पाण्याचा वेग त्या तरूणीला पुढे पुढे घेउन जात होता. नवनीत यांनी वेगाने धावत सुमारे शंभर मीटर्स अंतर कापले आणि अंगावरील पूर्ण गणवेशासह त्या पाण्यात सूर मारला.

पाण्यात बुडत असलेली व्यक्ती वाचवायाला आलेल्याला माणसाला जीवाच्या भीतीने मिठी मारण्याची शक्यता अधिक असते. या प्रयत्नात बुडणारा आणि वाचवणारा असे दोघेही बुडण्याची दाट शक्यता असते.

नवनीत यांनी आपले सारे कौशल्य पणाला लावून तिचे केस पकडले… तिच्यापासून सुरक्षित अंतर ठेवून, एका हाताने पाणी कापत कापत पाटाचा जवळचा किनारा गाठला. 

बघ्यांची गर्दी आता मात्र मदत करण्याच्या भानावर आली होती. कुणी तरी एक मोठा दोरखंड पाण्यात फेकला. त्यामुळे नवनीत यांचे काम काहीसे सोपे झाले. काठावर पोहोचताच लोकांनी त्या तरूणीला वर ओढून घेतले…नवनीत मागाहून वर आले. 

नाकातोंडात पाणी गेल्याने त्या तरूणीचा जीव धोक्यात होता. जवान नवनीत यांनी त्यांना भारतीय सैन्य सेवेत मिळालेले प्रशिक्षण उपयोगात आणले. त्या तरूणीला सीपीआर Cardio Pulmonary Resucitation दिला. त्यामुळे तिच्या जीवावरचे संकट टाळले. 

नवनीत थोडेसे सावरले, कपडे चिंब भिजलेले. त्यांनी त्या तरुणीचे नावही विचारले नाही, त्याची काही गरजही नव्हती. The mission was over and successful!

काम झाल्यावर सैनिक पुन्हा बराकीकडे निघतात …जणू काही झालेच नाही अशा सहज आविर्भावात नवनीत आपल्या वाहनात बसून आपल्या कर्तव्यावर रुजू होण्यासाठी फिल्ड हॉस्पिटल मध्ये परतले. 

ऐनवेळी एका सैनिकाने स्वतःच्या हिंमतीवर हाती घेतलेल्या Rescue Operation च्या अगदी शेवटच्या काही क्षणांचे कुणीतरी चित्रीकरण करण्यात यश मिळवले होते. हे चित्रीकरण अल्पावधीत viral झाले. तेंव्हा कुठे नवनीत यांचा पराक्रम सर्वांना माहीत झाला. 

अर्थात भारतात सर्वांनाच अशा गोष्टी समजतात, असे नाही. यथावकाश भारतीय सैन्यास ही माहिती मिळाली आणि सैन्याच्या महान परंपरेनुसार भारताच्या लष्कर प्रमुख साहेबांनी, चीफ ऑफ आर्मी स्टाफ जनरल पांडे साहेबांनी या शूर शिपायास आपल्या कार्यालयात सन्मानपूर्वक बोलावून घेतले. गौरव चिन्ह देऊन त्याचा यथोचित गौरव केला. 

नवनीत कृष्णा यांचे शौर्य, नि;स्वार्थ सेवा हे गुण कदर करण्यासारखेच आहेत. सेनेच्या सर्व विभागाच्या सर्व सैनिकांना आणि कर्मचाऱ्यांनाही आवश्यक ते सैनिकी प्रशिक्षण दिले जातेच. 

सैनिक फक्त सीमेवरच नव्हे तर देशात जिथे जिथे गरज पडेल तिथे पराक्रम गाजवण्यास, प्रसंगी प्राणांची बाजीही लावण्यास सज्ज  असतात…. संधी मिळताच सैनिक आपले कर्तव्य बजावून अलगद बाजूला होतात…. A soldier is never off-duty  असे म्हणतात ते खरेच आहे. 

नवनीत कृष्णा यांच्या पालकांनी अत्यंत हलाखीच्या परिस्थितीमध्ये नवनीत यांना शिकवले आणि सैन्यात प्रवेश करण्याच्या योग्यतेचे बनवले. नवनीत याबद्दल आपल्या पालकांविषयी अत्यंत कृतज्ञ आहेत.

नवनीत हे अत्यंत चपळ, धाडसी, काटक, आज्ञाधारक सैनिक असून अत्यंत उत्तम वाहनचालकही आहेत असे त्यांचे अधिकारी मोठ्या कौतुकाने सांगतात.  

नवनीत हे मूळचे तामिळनाडू येथील रहिवासी आहेत. आपणा सर्वांना अशा या धाडसी जवानाचे कौतुक आहेच व रहायलाही हवे. 

🇮🇳 जयहिंद. जय भारत. 🇮🇳

जय हिंद की सेना.

(माहिती आणि छायाचित्र इंटरनेटच्या सौजन्याने ! पाकिस्तानला शरण आणणाऱ्या भारतीय सैन्याचे छायाचित्र या सत्कार प्रसंगी घेतलेल्या छायाचित्रात मागे दिसते आहे. असे पराक्रम करणाऱ्या सैन्याचा सामान्य सैनिक हा भक्कम कणा असतात. त्यांचे यथोचित कौतुक व्हावे !) 

© श्री संभाजी बबन गायके 

पुणे

9881298260

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

 वाचताना वेचलेले 

स्वेच्छानिवृत्ती… लेखक : श्री. विठ्ठल बाबुराव घाडी ☆ प्रस्तुती – सौ. उज्ज्वला पई 

निवृत्ती शब्द येताच कुणी म्हणाले..

आताच का?अचानक का?

कुणी दबाव आणला का तुझा निर्णय तू घेतला?

निवृत्त होवून पुढे काय करणार?

घरचा कोंबडा बनणार? का जंगलात जाणार?

रोजची गाडी चुकणार, दुपारच्या विविध चवीला तू मुकणार.

 

हे काय वय आहे?

पोट भरण्याचे साधन काय आहे?

तू काय ठरवलं आहेस?

मनात काय घेवून दूर जात आहेस?

 

 किती प्रश्न!किती व्यथा!

 निवृत्ती ही का नवी आहे कथा?

 

अहो! थांबायचं कुठे आणि कधी हेच तर ठरवलं.

जगण्याच्या धडपडीत हवं ते कुठं मिळवलं?

 

वृत्त म्हणजे बातमी वार्ता.

गोतावळ्याच्या परिघात अडकलेला कर्ता.

कवितेच्या अक्षरांचा छंद.

तर वर्तनात अडकलेला बंध.

 

    यातून मुक्त होणे म्हणजे निवृत्त.

    मोकळ्या हवेत श्वास घेणे म्हणजे निवृत्त.

    मनाप्रमाणे धावणे, वागणे म्हणजे निवृत्त.

    निसर्गाशी एकरूप होणं म्हणजे निवृत्त.

    स्वतःला वेळ देत ओळखणं म्हणजे निवृत्त.

    छंद जोपसण्यासाठी जगणं म्हणजे निवृत्त.

 

खरंच का सोप्पं असतं? का निवृत्त हे मृगजळ ठरतं?

एकटेपण खायला येतं का? एकांतात मन दुबळ बनतं?

 

म्हटलं तर असंच असतं. ठरवलं तर मात्र वेगळं होतं.

मुक्त होऊन मन आनंदात विहरतं

हवं तसं, हवं तेव्हा जगण्याचं स्वातंत्र्य मिळवतं.

 

बेभान झालं तर मी पणात फुगतं.

जगण्याच्या निखळ आनंदाला मुकतं.

मुक्त होऊन जगताना इतरांच्या मदतीला जे धावतं तेच निवृत्तपण

विश्वप्रार्थनेच्या स्मरणात जगण्याचं नवं तंत्र शिकवतं.

 

शुभप्रभाती येऊन तोही सायंकाळी निवृत्त होतो..

पुन्हा सकाळी शुभेच्छारुपी वृत्त आपल्या हाती देतो..

लेखक : श्री. विठ्ठल बाबुराव घाडी

संग्राहिका : सौ. उज्ज्वला पई

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सुश्री सुनीता गद्रे

☆ कथा कहानी ☆ उसका घना साया… भाग-१ – सौ. उज्ज्वला केळकर ☆ भावानुवाद – सुश्री सुनीता गद्रे ☆

ड्राइंग हॉल से भैया जी के बोलने की आवाज आयी… परसों दशहरा….!जरूर भोजन का न्योता देने आए होंगे। भैया जीऔर प्रभाकर की अच्छी खासी दोस्ती हो गई है। प्रभाकर है मितभाषी, बहुत जरूरत पड़ने पर भी औरों से बात की तो की, नहीं तो नहीं! यह उनका अपना अंदाज है। …और एक ये भैया जी, जिनका कौशल है कि वे किसी भी विषय पर किसी के भी साथ बातचीत कर सकते हैं। उनका व्यक्तित्व बहुआयामी है। बहुत अलग-अलग विषयों पर उनकी अच्छी खासी पकड़ भी है। इस वजह से छोटे बच्चों से लेकर बडों तक सबको इस पचहत्तर साल के बुढे के साथ बातचीत करना अच्छा लगता है। …..सिर्फ उनकी वजह से और सिर्फ उनके साथ ही…. प्रभाकर बोलते हैं। वरना यह इन्सान पेड़ – पौधों उनकी कोशिकाओं, जीन्स और क्रोमोजोम में ही ज्यादा रमता है। उनके सगे -संबंधी, परिचित, रिश्तेदार सब के साथ अच्छे संबंध बनाए रखना यह मेरी जिम्मेवारी है।

“और बताओ भाई, क्या हाल-चाल? सब कुशल मंगल? … इतनी सी बात करके वे अपने बाग में…. मतलब उनकी प्रयोगशाला में गायब हो जाते हैं। बोटैनिकल रिसर्च सेंटर में वे चीफ साइंटिस्ट के ओहदे पर काम करते हैं। पेड़, पौधों पर घास- फूस पर प्रयोग, व संशोधन करना और खाली वक्त अपने विषय की किताबें पढ़ना, लिखना, सेमिनार-कॉन्फ्रेंस के लिए नोट्स, लेख, प्रेजेंटेशन तैयार करना यही उनका छंद है। ….एक तो उन जैसे, अपने में ही खोए हुए शख्स को शादी ही नहीं करनी चाहिए थी। हो सकता है उनके विचार भी वैसे ही रहे होंगे। पर अनजाने में ही कभी किसी ने उनको शादी के लिए राजी करवाया होगा। पर ऐसा अपने कोश में बंद रहने वाला इंसान, भैया जी के सामने थोड़ी देर के लिए अपने आवरण से बाहर आता है। बाकी दुनिया से उनका कुछ भी लेना देना नहीं। ….लेकिन आजकल हमारी साडेतीन साल की बेटी गौरी उन्हें उस आवरण से बाहर खींच लाती है। “पापा चिदीया का गाना सुनाऊं? उसका घोंसला कहां है? पापा, अच्चू को लुपया मिला, बच्चू को लुपया मिला… इसके आगे क्या? … चलो हम अक्कद बक्कद खेलते हैं। “.. कभी यह कभी वह …कहानियाॅं, गाने… उसकी तोतली बोली में की हुई बातें खत्म ही नहीं होती हैं। उसके साथ बोलते, बतियाते समय संशोधक महाशय के गंभीर चेहरे पर हल्की सी मुस्कान दिखाई देती है। दिन-ब-दिन ऐसे स्वर्णिम पल ज्यादा… अधिक ज्यादा… मिलेंगे यह पगली आस मुझे खुश कर देती है। लगता है तितली की तरह अपना आवरण भेद के ये इंसान भी हमेशा के लिए बाहर आएगा… और यह काम सिर्फ और सिर्फ गौरी ही कर सकती है।

“मम्मी, भैया जी आ गये, भैया जी आ गये “तालियाॅं बजाती हुई गौरी मुझे सूचना देने रसोई में आयी और उसके पीछे भैया जी भी! एक चॉकलेट का बड़ा सा पैक खोलकर उन्होंने एक चॉकलेट गौरी के मुंह में ठूंस दी और पैक उसके हाथ में दे दिया। भैया जी हर बार कुछ ना कुछ लाना जरूरी है क्या? आप के लाड प्यार से यह लड़की एक दिन आपके सिर पर बैठ जाएगी। “…”बैठने दो, मैं वहां से उसको गिरने नहीं दूंगा। अभी भी इतनी ताकत है इन बूढ़ी हड्डियों में!”… और एक दिलखुलास हंसी!

मैं उनके विदेश में रहने वाले बेटा – बेटी व उनके परिवार, सब की खुशहाली पूछने लगी। वे भी बड़े खुशी से अपने पोते, पोतियों से वीडियो कॉल पर की हुई बातों के बारे में, फिर वहां की सामाजिक स्थिति के बारे में, अभी – अभी पढ़ी हुई किताबों के बारे में दिल खोल कर बातें करने लगे। गौरी को छोटी सी दो-चार कहानियाॅं भी उन्होंने सुनाई। उसके किचन में‌‌ बनी… छोटे से कप में सर्व की हुई…. झूटीमूटी की चाय पी ली, उसके गुड़िया की टूटी हुई माला भी पिरो दी। सच पूछो तो भैया जी के आने से घर में बड़ी रौनक आती है। सारा घर खुशी से झूम उठता है। यह बात मुझे अच्छी लगनी चाहिए…. और लगती भी है। लेकिन अंदर से मेरा मन बेचैन हो उठता है। यह बेचैनी मैं किसी से साझा नहीं कर सकती। किसीको बता नहीं सकती। सब कुछ अकेले ही बर्दाश्त करती रहती हूॅं।

भैया जी के आते ही मेरे मन में ‘वह’बहुत ही स्पष्ट रूप से रेखांकित होता है। इन तीन-चार सालों में उसकी छवि धुंधली सी जरूर हुई है। …. समय के साथ मेरे मन पटल से वह गायब भी हो जाएगी। लेकिन भैया जी के आते ही सब कुछ गड़बड़ा जाता है। जैसे कागज से कार्बन पेपर हटाते ही नीचे कागज पर बनी हुई आकृति ज्यादा साफ, गाढ़े रंग में चमकती है ना, वैसे ही वह मेरे मन पर समूर्त, साकार हो जाता है।

मेरे मन में रचा बसा ‘वह’… जयंत…! प्रभाकरजी से शादी करके मैं उनके घर पहुॅंची तो ‘वह’ भी मेरे साथ वहाॅं पहुंच गया। प्रभाकर जी के साथ शुरू की हुई शांत, नीरस गृहस्थी में वह एक साए की तरह मेरा साथ देता रहा। मेरे साथ हॅंसता-बोलता रहा। आजकल जब भी भैया जी आते हैं लगता है कि उसके घने साये ने रंग रूप धारण कर लिया है और मानो वह मूर्तिमान साया मालिक बनकर मुझ पर अधिकार जमा रहा है, इसलिए कभी-कभी लगता है अगर भैया जी से रिश्ता ही टूट जाए तो क्या मेरे मन में बसा हुआ वह घना साया धीरे-धीरे फीका पड़ जाएगा? उसकी उंगली पकड़कर भैया जी मेरी जिंदगी में आए थे। उसकी उंगली तो छूट गई। ….. लेकिन भैया जी आते ही रहे।

अब इस रिश्ते को खत्म करना मेरे हाथ में रहा भी नहीं है।

भैया जी- ‘उसके’- जयंत के पिता जी के दोस्त!जयंत कॉलेज में पढ़ रहा था। माॅं पहले ही गुजर गई थी। उसका बड़ा भाईऔर बहन दूसरे शहर में रहते थे। अचानक उसके पिता की हार्ट फेल होने से मौत हो गई। पिता के निधन से उत्पन्न हुए शून्य को भैया जी के प्यार ने भर दिया था। मुझे शादी के लिए ‘हॉं’ करने से पहले जयंत मुझे भैया जी के पास ले गया था। उन्होंने पुष्टि की, कि उसका चुनाव बहुत अच्छा है…आगे बढ़ो..।

तभी से मुझे भैया जी के मधुर अच्छे स्वभाव का परिचय हुआ। हमारी अरेंज्ड शादी तुरंत नहीं हो पायी। जयंत के पत्रकार नगर वाले फ्लैट का कब्जा मिलने तक छह महीने इंतजार करना तय हुआ। फिर तब तक.. हम लोगों का घूमना- फिरना, फोन पर घंटों बातें करना, नाटक मूवीज देखने जाना सब शुरू हो गया। हर पल खुशी व आनंद देने वाला था। जिंदगी इतनी सुंदर, सुखमय, आनंददाई होती है? मुझे यकीन हो गया था कि इसीको ही स्वर्गसुख कहते हैं।

 फ्लैट हाथ में आ गया। फिर दोनों ने मिलकर शॉपिंग की। अपने घर को बहुत अच्छी तरह से मैंने सजाया। किसी चीज की भी कमी रहने नहीं दी थी मैंने। …. पर दहलीज पार करके गृह प्रवेश करना मेरे नसीब में ही नहीं था……

 . हम विवाह बंधन में बंध गए। मेरे मम्मी पापा, भाई-बहन सारे पिहर वाले बहुत खुश थे। जयंत एक प्रख्यात पत्रकार था। उसका जोड़ा हुआ लोक संग्रह बहुत बड़ा था। उसमें स्नेही-सोबती, यार -दोस्त, सहकारी, व्यवसायिक साथी, मंत्रालय से संबंधित लोग सारे ही शादी में उपस्थित थे। ….और तो और… मुख्यमंत्री जी का भी मैसेज आया था। यह सब कुछ मेरे लिए तो बहुत अचंभित करनेवाला था। मेरे मम्मी, पापा को तो यकीन ही नहीं हो रहा था कि दहेज न लेने वाला, रिसेप्शन का खर्चा खुद उठाने वाला, किसी के भी द्वारा दिया हुआ उपहार प्यार से बोल कर अस्वीकार करने वाला यह युवक अपना दामाद है।

 ” जयंत यार! तुरंत हनीमून पर? कहाॅं? दोस्त मजाक में पूछ रहे थे। “नहीं भाई, अभी तो 176 बटे 20′ स्नेह शील’ अपार्टमेंट ही। ” बाद का सोचा नहीं है “वह मुस्कुराते हुए जवाब दे रहा था। जेठानी जी और ननंद जी घर में लक्ष्मी पूजा की तैयारी करने के लिए हाॅल से पहले ही निकल चुकी थीं। एक सजायी हुई कार हमारा इंतजार कर रही थी। हम कार तक पहुंच ही थे। ….अचानक जयंत नीचे बैठ गया, उसके चेहरे का नूर ही बदल गया। और उसने खून की उल्टी की‌। …..

 बारात घर जाने के बजाय मुंबई हॉस्पिटल में! शादी का जोड़ा पहनी हुई जेवर से सजी हुई नयी नवेली दुल्हन….मैं….हॉस्पिटल के इमरजेंसी वार्ड के बाहर… बहुत सारे दोस्त, साथी, रिश्तेदार मदद करने पहुंचे थे। दवाइयाॅं, खून, इंजेक्शन्स, एक्स-रे, स्कैन, शब्द मैं सुन रही थी सुन्न मनऔर दिमाग से। ….बीच में पता नहीं कब किसी के साथ जाकर कपड़े बदल आयी थी।

 क्रमशः… 

मूल मराठी कथा (त्याची गडद सावली) –लेखिका: सौ. उज्ज्वला केळकर

हिन्दी भावानुवाद –  सुश्री सुनीता गद्रे 

माधवनगर सांगली, मो 960 47 25 805.

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडल (हिन्दी) – श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’/श्री जय प्रकाश पाण्डेय  ≈

श्री संजय भारद्वाज

(“साप्ताहिक स्तम्भ – संजय उवाच “ के  लेखक  श्री संजय भारद्वाज जी – एक गंभीर व्यक्तित्व । जितना गहन अध्ययन उतना ही  गंभीर लेखन।  शब्दशिल्प इतना अद्भुत कि उनका पठन ही शब्दों – वाक्यों का आत्मसात हो जाना है।साहित्य उतना ही गंभीर है जितना उनका चिंतन और उतना ही उनका स्वभाव। संभवतः ये सभी शब्द आपस में संयोग रखते हैं  और जीवन के अनुभव हमारे व्यक्तित्व पर अमिट छाप छोड़ जाते हैं।श्री संजय जी के ही शब्दों में ” ‘संजय उवाच’ विभिन्न विषयों पर चिंतनात्मक (दार्शनिक शब्द बहुत ऊँचा हो जाएगा) टिप्पणियाँ  हैं। ईश्वर की अनुकम्पा से आपको  पाठकों का  आशातीत  प्रतिसाद मिला है।”

हम  प्रति रविवार उनके साप्ताहिक स्तम्भ – संजय उवाच शीर्षक  के अंतर्गत उनकी चुनिन्दा रचनाएँ आप तक पहुंचाते रहेंगे। आज प्रस्तुत है  इस शृंखला की अगली कड़ी। ऐसे ही साप्ताहिक स्तंभों  के माध्यम से  हम आप तक उत्कृष्ट साहित्य पहुंचाने का प्रयास करते रहेंगे। श्रावण मास में सप्ताह के बीच में उवाच के अंतर्गत पुनर्पाठ में आज प्रस्तुत है आलेख – सदाशिव।)

पुनर्पाठ – 

☆  संजय उवाच # 200 ☆ सदाशिव

श्री प्रदीप शर्मा

(वरिष्ठ साहित्यकार श्री प्रदीप शर्मा जी द्वारा हमारे प्रबुद्ध पाठकों के लिए साप्ताहिक स्तम्भ “अभी अभी” के लिए आभार।आप प्रतिदिन इस स्तम्भ के अंतर्गत श्री प्रदीप शर्मा जी के चर्चित आलेख पढ़ सकेंगे। आज प्रस्तुत है आपका आलेख – “दो सांडों की लड़ाई“।)  

|| Bull fight ||

हमें अंग्रेजी के अक्षर ज्ञान में पहले B फॉर Bat और C फॉर Cat पढ़ाया जाता था। बाद में C फॉर Cat का स्थान C फॉर Cow ने ले लिया। इंसान के बच्चे होते हैं, गाय के बछड़े होते हैं। लड़का लड़की की तरह गाय के भी बछड़ा बछड़ी होते हैं, जो बड़े होकर गाय या बैल बनते हैं। गाय तो खैर हमारी माता है और दुधारू है, लेकिन बैल को, या तो खेत में हल जोतना है अथवा कोल्हू का बैल बनना है।

बैल को अंग्रेजी में ox कहते हैं, जिसका बहुवचन oxen होता है। यही बैल जब बैलगाड़ी में जोता जाता है तो वह bullock बुलॉक कहलाता है। अंग्रेज नहीं चाहते थे कि उनकी फोर्ड गाड़ी के रहते भारत की कच्ची पक्की सड़कों पर कोई स्वदेशी oxford नजर आए, इसलिए बैलगाड़ी को bullock cart यानी बैलगाड़ी कहा जाने लगा। ।

हमारे समाज में गाय दूध देती है इसलिए उसे पूजा जाता है, लेकिन लड़कियां दहेज की शिकार होती थी, इसलिए उन्हें जन्मते ही मार दिया जाता था, जिसे मेडिकल टर्मिनोलॉजी में भ्रूण हत्या कहते हैं। आजकल गौ वंश के साथ ही बेटियों को भी बचाया जा रहा है, पढ़ाया जा रहा है, यह एक शुभ संकेत है।

लेकिन जरा हमारा पशु प्रेम तो देखिए ! हमें हल जोतने वाला, बोझा ढोने वाला, चुपचाप दिन भर मेहनत करने वाला बैल पसंद है, इसलिए हम बचपन में ही उसके पुरुषार्थ को कुचल देते हैं, और गौ वंश फलने फूलने के लिए उसी बछड़े को छुट्टा सांड बना देते हैं, जो बड़ा शक्तिशाली होता है। वह मदमस्त, अपनी मर्जी का मालिक होता है, कोई उसकी नाक में नकेल नहीं डाल सकता। ।

बाजारों में अक्सर ये सांड आपस में लड़ते देखे जा सकते हैं। इनका युद्ध रूस यूक्रेन जैसा नीरस नहीं होता। ये जब आपस में लड़ते हैं, तो इनकी आंखों में खून उतर आता है। बाजार में अफरा तफरी और तोड़फोड़ शुरू हो जाती है। लोग इन पर डंडे बरसाना शुरू करते हैं, लेकिन ऐसा प्रतीत होता है, मानो इन पर डंडे बरसाना, आग में घी का काम कर रहा हो।

बड़ी मुश्किल से जन धन की हानि और बर्बादी के पश्चात् ही इनका युद्ध विराम हो पाता है। कौन जीता कौन हारा, आपस में बातें करती हैं, चम्पा और तारा। ।

इंसान खुद तो आपस में लड़ता ही है, लेकिन वह जानवरों को भी आपस में लड़ाने से बाज नहीं आता। स्पेन का प्रिय खूनी खेल बुल फाइट ही है। इन कथित बैलों को खूब खिला पिलाकर मैदान में उतारा जाता है, इन्हें लाल कपड़ों से भड़काया जाता है। उसके बाद जो हिंसा का तांडव शुरू होता है, वह दर्शकों को आनंद विभोर कर देता है। इसे ही पुरुषों का पैशाचिक सुख कहा जाता है।

लड़ना, लड़ाना और लड़कर सामने वाले पर अपना वर्चस्व स्थापित करना आजकल हमारे सामाजिक जीवन का महत्वपूर्ण अंग हो गया है। कहीं fight को संघर्ष की परिभाषा में बांधा गया है तो कहीं युद्ध की त्रासदी में। होगा शेर जंगल का राजा, उसे पिजरे में बंद कर इतना पालतू बना देना, कि वह सर्कस के मैदान में करतब दिखाने लग जाए, यही पुरुष की फितरत है। ।

स्वार्थ और खुदगर्जी कोई इंसान से सीखे ! दूर क्यों जाएं, हमारी भैंस को ही देख लीजिए। भले ही वह पानी में चले जाए, हमें तो उसके दूध से मतलब है। भले ही भैंस के आगे बीन बजाने से कुछ नहीं होता हो, आजकल दुधारू पशुओं को भी संगीत सुनाया जाने लगा है। What a music therapy !

किसान बहुत निराश होता है जब भैंस किसी पाड़ी को

नहीं, पाड़े को जन्म दे देती है। कभी कभी शहरों में पाड़ा गाड़ी के भी दर्शन हो जाते थे, जो पानी के टैंकर का काम करती थी। ।

सभी शक्तिशाली पशु और हिंसक जानवर, आज के इस इंसान से अधिक शक्तिशाली और खूंखार नहीं हो सकते। यह खुद डरता है और डराता है, लड़ता है और लड़ाता है और बातें बड़ी बड़ी करता है।

आज भी हम बुल फाइट और सांडों की लड़ाई देख रहे हैं, आनंदित हो रहे हैं। हमारी लड़ाई के आगे सांड भी शर्मिंदा है। क्योंकि हमारे पास दिमाग और जबान है। हम जानवर नहीं इंसान जो हैं।।

♥ ♥ ♥ ♥ ♥

© श्री प्रदीप शर्मा

संपर्क – १०१, साहिल रिजेंसी, रोबोट स्क्वायर, MR 9, इंदौर

मो 8319180002