सौ. उज्ज्वला केळकर
जीवनरंग
☆ पोट्रेट – भाग-२ (अनुवादीत कथा) – मूळ इंग्रजी कथा – रोअल्ड डाल्ह – हिन्दी अनुवाद – श्री सुशांत सुप्रिय ☆ सौ. उज्ज्वला केळकर ☆
(मागील भागात आपण पाहिले- तो साकाळ होईपर्यंत ट्रिओलीच्या पाठीच्या त्वचेवर काढलेलं पेंटिंग गोंदवत राहिला. ट्रिओलीला आता स्पष्ट आठवलं, जेव्हा शेवटी त्या कलाकाराने बाजूला सरून म्हंटलं, ‘ चला. झालं आपलं पेंटिंग’, त्यावेळी बाहेर प्रकाश पसरला होता. रस्त्यावरून लोकांच्या येण्या-जाण्याचे आवाज ऐकू येऊ लागले होते. आता इथून पुढे)
‘मला हे पेंटिंग बघायचय.’ ट्रिओली म्हणाला. मुलाने तिथला आरसा उचलला आणि भिंतीवरच्या मोठ्या आरशापुढे ट्रिओलीला उभं करून,त्याच्या मागे लहान आरसा धरत त्याने त्याला पाठीवरचे पेंटिंग दाखवले. ट्रिओलीने पेंटिंग नीटपणे न्याहाळण्यासाठी आपली मान उचलली.
‘अरे देवा….’ तो ओरडला. ते एक चकित करणारं दृश्य होतं. त्याची सगळी पाठ रंगांनी चमकत होती. तिथे अनेक रंग चमकत होते. सोनेरी, हिरवा, निळा, काळा लाल… किती तरी रंग. त्वचेवर गोंदलेलं गोंदण गाढ होतं. ते पेंटिंग सजीव वाटत होतं. त्या मुलाच्या अन्य पेंटिंगची वैशिष्ट्येही त्यात दिसत होती.
‘हे जबरदस्त आहे.’
‘मलादेखील माझं हे पेंटिंग चांगलं वाटतय.’ मुलगा म्हणाला. मग तो थोडा मागे सरकला आणि पारखी दृष्टीने पेंटिंग पाहू लागला. ‘ हे एक सुंदर पेंटिंग झालय. मी त्यावर माझी सही करतो.‘ मग त्याने मशीन हातात घेऊन, पाठीच्या त्वचेवर पेंटिंगच्या उजव्या बाजूला आपलं नाव गोंदवलं चॅम सुतीने.
* * * * *
ट्रिओली नावाचा तो म्हातारा प्रदर्शनाच्या खिडकीतून तिथे लावलेल्या पेंटिंगकडे एकटक बघत स्तब्धसा उभा होता. खूप काळापूर्वीची ही गोष्ट होती. वाटत होतं, जशी काही ही वेगळ्याच कुठल्या तरी जन्मातली गोष्ट आहे.
आणि तो मुलगा? चॅम सुतीने…. त्याचं काय झालं? त्याला आठवलं, पहिल्या महायुद्धानंतर परतल्यानंतर त्याला त्या मुलाची अनुपस्थिती जाणवली होती. त्याने जोसीला त्या मुलाबद्दल विचारलं.
‘ माझा तो छोटा पेंटर कुठे आहे?’
‘कुणास हाऊक, तो कुठे निघून गेला!’ तिने उत्तर दिले.
‘कदाचित तो परत येईल.’
‘असंच होवो. कुणास ठाऊक?’
त्याच्याबद्दल ती दोघे बोलली ती, ती शेवटचीच वेळ होती. त्याच्यानंतर लगेचच ते ‘ले हॅब्रे’ ला गेले. तिथे मोठ्या संख्येने नावाडी रहात. तिथे व्यापार करणं खूप फायद्याचं होतं. मोठे खुशीचे दिवस होते ते. दोन महायुद्धातील मधला काळ. बंदराजवळ त्याचे छोटेसे दुकान होते. तिथेच रहायला आरामशीर घर होते आणि कामाची मुळीच कमतरता नव्हती.
मग दुसरे महायुद्ध सुरू झाले. जोसी मारली गेली. जर्मन फौजा तिथे पोचल्या आणि त्याबरोबरच त्याच्या व्यापाराचा शेवट झाला. त्यानंतर कुणालाही आपल्या हातावर चित्र नको होते. कुणालाही गोंदवून घ्यायचे नव्हते. आता नावीन काही काम शिकायचं म्हंटलं, तर तो खूप म्हातारा झाला होता. निराश होऊन तो पॅरीसला गेला. त्याला काहीशी आशा होती, की या मोठ्या शहरात जगणं सोपं होईल. पण तसं झालं नाही.
आता युद्ध समाप्तीनंतर त्याच्यापाशी काही साधने उरली नव्हती, ना पैसा, ना ऊर्जा, की तो आपला छोटासा व्यापार पुन्हा सुरू करू शकेल. जगण्यासाठी काय करायला हवं, हे जाणून घेणं, त्याच्यासारख्या म्हातार्‍यासाठी सोपं नव्हतं. विशेषत: भीक मागण्याची त्याची इच्छा नसताना. पण मग तो कसा जिवंत रहाणार?
त्याने पेंटिंगकडे एकटक बघत विचात केला, हे पेंटिंग तर माझ्या जुन्या मित्राचे आहे. त्याने आपला चेहरा खिडकीच्या काचेच्या अगदी जवळ आणला. आतमधील प्रदर्शनाकडे बघितले. प्रदर्शनातील भिंतींवर त्याच चित्रकाराची आणखीही अनेक चित्रे टांगलेली होती. अनेक लोक प्रदर्शनात लावलेली चित्रे बघत फिरत होते. हे एक विशेष प्रदर्शन होते. अचानक कुठल्या तरी आवेगाने ट्रिओली वळला आणि प्रदर्शनाचे दार उघडून तो आत गेला. ती एक लांबलचक खोली होती. खाली फरशीवर मद्याच्या रंगाचा गालीचा पसरलेला होता. परमेश्वरा, इथे सगळं कसं सुंदर आणि ऊबदार आहे. तिथे असलेले बहुसंख्य कलाप्रेमी पेंटिंग्जची वाखाणणी करत होते. ते सगळे नीट-नेटके, प्रतिष्ठित, सभ्य लोक होते. प्रत्येकाच्या हातात, सूची-पत्र होते. ट्रिओलीला त्याच्याच जवळून, त्यालाच संबोधणारा एक आवाज ऐकू आला. ‘तू इथे काय करतोयस? ’ ट्रिओली निश्चल उभा राहिला.
‘कृपा करून तू या माझ्या प्रदर्शनातून बाहेर निघून जा.’ काळा सूट घातलेला एक माणूस म्हणत होता.
‘ का? मला पेंटिंग बघण्याची परवानगी नाही? ‘
‘मी तुला इथून निघून जायला सांगतोय.’ पण ट्रिओली आपल्या जागी तासाच दृढपणे उभा राहिला. अचानक त्याला आपण पराजित आहोत, अपमानित झालो आहोत, असे वाटू लागले.
‘ इथे गडबड, गोंधळ करू नकोस.’ तो माणूस म्हणत होता. ‘चल. इकडे या बाजूला ये.’ त्याने आपला जाडजूड गोरा हात ट्रिओलीच्या खांद्यावर ठेवला आणि त्याला दरवाजाकडे जोरात ढकलू लागला. मग काय?
‘ आपला माझा खांद्यावरचा हात काढून घ्या.’ ट्रिओली किंचाळला. त्याचा आवाज त्या प्रदर्शनाच्या खोलीत घुमला आणि सगळे लोक त्या आवाजाच्या दिशेने वळले. सगळे खोलीतले चेहरे दुसर्‍या बाजूने त्या आवाजाच्या दिशेकडेच बघत होते. सगळे आपआपल्या जागी गुपचूप उभे राहून हे भांडण बघत होते. त्यांच्या चेहर्‍यावर असा भाव होता, की बाकी काही का होईना तिकडे, आम्ही ठीक आहोत. आमच्यावर काही संकट ओढवलेले नाही. दूर होईल ही समस्या.
‘माझ्याजवळदेखील या पेंटरने बनवलेले हे पेंटिंग आहे.’ तिथल्या एका पेंटिंगकडे बोट दाखवत ट्रिओली ओरडला. ‘तो माझा मित्र होता. माझ्याजवळ त्याने दिलेले असेच एक पेंटिंग आहे.’
‘हा कुणी तरी वेडा दिसतोय.’
‘अरे, कुणी तरी पोलिसांना बोलवा. ‘
आपल्याला मागे वळवत अचानक ट्रिओली त्याच्या पकडीतून सुटला. त्याला थांबवण्यापूर्वीच, तो ओरडत खोलीच्या दुसर्‍या टोकाकडे पळाला. ‘ मी आपल्या सर्वांना दाखवतो’, असं म्हणत त्याने आपला ओव्हरकोट काढून फेकून दिला. मग त्याने आपलं जाकीट आणि शर्टदेखील काढून टाकला. तो वळला. त्याची उघडी पाठ आता लोकांच्याकडे होती. ‘हे बघा. ‘ भराभरा श्वास घेत तो म्हणाला. ‘बघितलंत आपण? हे पेंटिंग तेच आहे ना! ‘
अचानक त्या खोलीत नि:स्तब्ध शांतता पसरली. जो जिथे होता, तिथेच थांबला. न हलता, न बोलता. ते सगळे अस्वस्थसे त्याच्या पाठीवर गोंदलेले पेंटिंग एकटक पहात होते. पेंटिंग पाठीवर होते आणि त्यातील रंग पाहिल्यासारखेच अजूनही उठावदार दिसत होते. लोक म्हणू लागले, ‘अरे देवा, हे पेंटिंग खरोखरच इथे आहे.’
‘ हे त्याच्या सुरुवातीच्या पेंटिंगसारखं आहे.’
‘हे सारं विलक्षण आहे… विलक्षण आहे… ‘
‘आणि बघा ना, चित्रकाराने इथे आपली सहीदेखील केली आहे.’
‘ हे त्याचे जुने पेंटिंग आहे. कधी बनवले त्याने हे पेंटिंग?’
न वळता ट्रिओली म्हणाला, हे पेंटिंग १९१३ मधे बनवलं. १९१३च्या पानगळीच्या वेळी. सुतीनेला गोंदण्याचे काम कुणी शिकवलं? त्याला ते काम मी शिकवलं. आणि या चित्रात जी युवती दिसते आहे, ती कोण होती? ती माझी पत्नी होती.’
त्या प्रदर्शनाचा मालक गर्दीला धक्के मारत ट्रिओलीकडे येत होता. तो शांत आणि अतिशय गंभीर होता. त्याच्या ओठांवर आता एक हसू खेळत होतं. ‘ मी हे पेंटिंग विकत घेईन. ऐकलत मान्यवर, मी म्हंटलं, मी हे पेंटिंग विकत घेईन.’
‘आपण हे पेंटिंग कसं विकत घेऊ शकाल? ‘ ट्रिओलीने हळुवारपणे विचारले.
‘ या पेंटिंगसाठी मी आपल्याला दोन लाख फ्रॅंक्स देईन. ‘
‘छे:: छे: असं करू नका.’ गर्दीतील कुणी तरी फुसफुसला. ‘याची किंमत त्याच्या वीस पट तरी जास्त असली पाहिजे.’
ट्रिओलीने बोलण्यासाठी तोंड उघडलं, पण त्याच्या तोंडातून शब्द काही फुटला नाही. म्हणून त्याने तोंड बंद केलं. मग त्याने दुसर्‍यांदा तोंड उघडलं आणि हळूच म्हणाला, ‘पण मी कसा विकणार?’त्याने आपले हात उचलले आणि असहाय्यसे खाली पडू दिले.
पोट्रेट – क्रमश: भाग २
मूळ इंग्रजी कथा – रोअल्ड डाल्ह
हिन्दी अनुवाद – खाल हिंदी अनुवादक – सुशांत सुप्रिय मो. -8512070086
मराठी स्वैर अनुवाद – पोट्रेट अनुवादिका – सौ. उज्ज्वला केळकर
संपर्क – 176/2 ‘गायत्री’, प्लॉट नं 12, वसंत साखर कामगार भवन जवळ, सांगली 416416 मो.- 9403310170
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
