डाॅ. निशिकांत श्रोत्री
इंद्रधनुष्य
☆ श्रीमद्‌भगवद्‌गीता — अध्याय पहिला — भाग दुसरा – ( श्लोक ४१ ते ५० ) – मराठी भावानुवाद ☆ डाॅ. निशिकांत श्रोत्री ☆
संस्कृत श्लोक…
व्यवसायात्मिका बुद्धिरेकेह कुरुनन्दन ।
बहुशाखा ह्यनन्ताश्च बुद्धयोऽव्यवसायिनाम्‌ ॥ ४१ ॥
☆
निश्चयात्मक एकच प्रज्ञा स्थिर कर्मयोग्याची
अस्थिर अनिश्चयी बुद्धी मोही अविचारी त्याची ॥४१॥
☆
यामिमां पुष्पितां वाचं प्रवदन्त्यविपश्चितः ।
वेदवादरताः पार्थ नान्यदस्तीति वादिनः ॥ ४२ ॥
कामात्मानः स्वर्गपरा जन्मकर्मफलप्रदाम्‌ ।
क्रियाविशेषबहुलां भोगैश्वर्यगतिं प्रति ॥ ४३ ॥
भोगैश्वर्यप्रसक्तानां तयापहृतचेतसाम्‌ ।
व्यवसायात्मिका बुद्धिः समाधौ न विधीयते ॥ ४४ ॥
☆
दुर्लक्षून वेदार्था गहन कर्म करीत मूर्ख
उपभोगे विषयात मानिती जे सर्वस्वी सुख
स्वर्गप्राप्ती हे ध्येय भोगात कर्मफलात रमले
स्वर्गप्राप्ती ही केवळ श्रेष्ठ मोहातच गुंगले
भोग आणि ऐश्वैर्य यातच राहतात गुंतून
बुद्धी स्थिर ना कर्तव्याप्रती चंचल अंतःकरण ॥४२, ४३, ४४॥
☆
त्रैगुण्यविषया वेदा निस्त्रैगुण्यो भवार्जुन ।
निर्द्वन्द्वो नित्यसत्त्वस्थो निर्योगक्षेम आत्मवान्‌ ॥ ४५ ॥
☆
त्रिगुण विचेचन करती वेद भोग आणि साधन
नकोस राखू त्यांच्या ठायी आसक्ती अर्जुन
सुखदुःखातीत शाश्वत परमात्म्याला तू जाण
निर्विकारी निरासक्त हो होऊनी स्थितप्रज्ञ ॥४५॥
☆
यावानर्थे उदपाने सर्वतः सम्प्लुतोदके ।
तावान्सर्वेषु वेदेषु ब्राह्मणस्य विजानतः ॥ ४६ ॥
☆
प्राप्ति होता जलाशयाची कूपा नाही स्थान
ब्रह्मज्ञाला तसेच नसते वेदशास्त्र प्रयोजन ॥४६॥
☆
कर्मण्येवाधिकारस्ते मा फलेषु कदाचन ।
मा कर्मफलहेतुर्भूर्मा ते सङ्गोऽस्त्वकर्मणि ॥ ४७ ॥
☆
फलप्राप्ती ना अधिकार तुझा आचरणे निज कर्म
फलाठायी तुज नको वासना त्यागी ना तव कर्म ॥४७॥
☆
योगस्थः कुरु कर्माणि सङ्गं त्यक्त्वा धनञ्जय ।
सिद्ध्यसिद्ध्योः समो भूत्वा समत्वं योग उच्यते ॥ ४८ ॥
☆
स्थित होउनिया योगमध्ये पार्था त्यागि वासना
सिद्धी असिद्धी समान बुद्धी जाणुन स्थितप्रज्ञा
समत्वासि रे योग जाणुनी होई कर्मबद्ध
जाणुनी निज कर्तव्या पार्था होई कर्मसिद्ध ॥४८॥
☆
दूरेण ह्यवरं कर्म बुद्धियोगाद्धनञ्जय ।
बुद्धौ शरणमन्विच्छ कृपणाः फलहेतवः ॥ ४९ ॥
☆
समत्व बुद्धीयोग श्रेष्ठ नीच कर्म सकाम
जाणी फलहेतूसि कनिष्ठ कर्म करी निष्काम ॥४९॥
☆
बुद्धियुक्तो जहातीह उभे सुकृतदुष्कृते ।
तस्माद्योगाय युज्यस्व योगः कर्मसु कौशलम्‌ ॥ ५० ॥
☆
सत्कर्म दुष्कर्म त्यागितो सांप्रत जन्मी प्रज्ञावान
समत्वरूप योग कुशल ध्वंसाया कर्माचे बंधन ॥५०॥
– क्रमशः भाग दूसरा
अनुवादक : © डॉ. निशिकान्त श्रोत्री
एम.डी., डी.जी.ओ.
मो ९८९०११७७५४
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
