सौ. उज्ज्वला केळकर
जीवनरंग
☆ तीन माहेरं… भाग-१ – मूळ गुजराती लेखिका : सुश्री गिरिमा घारेखान – हिन्दी अनुवाद : श्री रजनीकांत शाह ☆ मराठी भावानुवाद – सौ. उज्ज्वला केळकर ☆
मी घराला कुलूप लावतच होते, इतक्यात, मागून आवाज ऐकू आला, ‘दीदी, तुम्हाला बाहेर जायला उशीर होणार नसेल, तर मी थोडा वेळ येऊ?
मी वळून मागे बघितलं. बेला होती आणि तिच्या बरोबर एक अपरिचित तरुणी होती.
मी म्हंटलं, ‘या. या. उशीर कसला? मी काही खास कामासाठी बाहेर पडत नव्हते. सहजच चक्कर मारायला चालले होते. आरामात बसू या. ’
घरात येताच बेला म्हणाली, ‘दीदी, ही मेघा आहे. मेघा देसाई. आपल्या गुजराती समाजात काही दिवसांपूर्वी तुषार देसाई येऊ लागले आहेत ना, त्यांची ही पत्नी. मेघा, ही आमच्या सगळ्यांची दीदी. खूप वर्षापासून इथे आहे आणि समाजासाठी खूप काही करते. योग शिकवते. मुलांना गुजराती शिकवते. संस्कृत श्लोक शिकवते. आणखीही खूप काही करते. बेंगलोरमध्ये जे कुणी नवीन गुजराती येतात त्या सगळ्यांना मदत करते. आणि…. ’
‘बस, बस, बेला, ’ मी थोड्या संकोचाने म्हंटलं, ‘आता तर मेघा इथेच रहाणार आहे ना, आपोआप ओळख वाढत जाईल. ’
मेघाने वाकून मला नमस्कार केला. आता मी तिच्याकडे नीट बघितलं. सडसडीत कमनीय बांधा, चमकता गव्हाळ रंग, ‘मीनाक्षी’ नाव ठेवावं, असे मोठ्या मोठ्या पापण्या असलेले डोळे, चेहर्‍यावरील कोवळेपणा, नाजुकपणा असा ओघळत होता, की खाली ओंजळ धरून तो धरून ठेवावा, असं वाटत होतं.
‘अच्छा, आज अचानक कसं येणं केलंत? ’ मी दोघींच्या हातात पाण्याचे ग्लास ठेवत म्हंटलं.
‘दीदी, मेघा राजकोटहून आलीय. आपल्या दोन्ही मुलांचं शाळेचं वर्ष संपेपर्यंत ती तिथे राहिली होती. बदली झाल्यामुळे तुषारभाई एकटेच इथे आधी आले होते. आमच्या समोरच्या फ्लॅटमधेच भाड्याने रहातात.
बेलाने मेघाची पूर्वपीठिका मला सांगितली. पण यात माझं काय काम आहे, हे मला कळेना.
‘छान झालं, आता तुला चांगली कंपनी मिळेल! ’
‘मेघाचा मालव सातवीमध्ये आहे, आणि तोरल सहावीत आहे. शाळेत अ‍ॅडमिशन घेतलीय. तसे दोघेही अभ्यासात हुशार आहेत. राजकोटमध्ये इंग्लिश मीडियममधेच होते, पण इथलं शिक्षण थोडं वेगळं आहे. त्यामुळे त्यांना समजायला थोडं कठीण जातय. आपण थोडी मदत केलीत, तर त्यांना शाळेत काही अडचण येणार नाही. ’
माझी दोन्ही मुले शिक्षण पूर्ण करून विदेशात स्थायिक झाली होती. पतिदेव ऑफिसच्या कामात हरवून गेले होते. त्यामुळे माझ्याकडे वेळच वेळ होता. गुजरातहून आलेल्या अनेक मुलांना मी अशा प्रकारची मदत करतच होते. तीन-चार महिन्यात त्यांची गाडी रुळावर येत असे आणि मलाही, कुणासाठी काही तरी चांगलं केलं, याचा आनंद मिळत असे.
मी होकार दिला. दिवस, वेळ सगळं ठरलं. मग मालव आणि तोरलला सोडायला आणि न्यायला येणार्‍या मेघाशी माझी खूप जवळीक झाली. तोरल अगदी मेघाची प्रतिकृती होती आणि मालव आपल्या वडलांवर गेला होता. दोन्ही मुले हुशार होती. थोड्याच दिवसात तयार झाली. मग मेघाही बंगलोरमधील गुजराती समाजाच्या कामकाजात व्यस्त झाली. बघता बघता ती माझा उजवा हात बनली.
मेघा आणि तुषार यांच्याबरोबर माझा जसजसा परिचय वाढत गेला, तसतसा माझ्या मनातला त्यांच्याबद्दलचा सन्मानभावदेखील वाढत गेला. एकदम आदर्श जोडी. त्यांचे डोळे, बोलणं यातून एकमेकांविषयीचा प्रेमभाव प्रगट व्हायचा. पण ते प्रेम दिखाऊ नव्हतं. एकमेकांचा सन्मान राखणारं प्रेम. काही सांगितल्याशिवायच एकमेकांच्या मनातली गोष्ट समजून घेण्याची आंतरिक शक्ती त्यांच्यात होती. दोघेही मुले शहाणी आणिक सर्वसाधारण घरात असतं, तसंच इथेही घडत होतं. तोरल तुषारच्या मागे-पुढे फिरत असायची आणि मालव ‘मम्मी मम्मी’ ची माला जपत राह्यचा. या वयातली मुलं अशीच असतात. मालव थोडा चंचल होता, पण मेघा सांगेल ते ऐकायचा. मेघादेखील दिवसभर ‘मालव… मालव… ’ म्हणत राह्यची. या सुखी, आनंदी परिवाराकडे बघताना मला माझ्या मुलांचं बालपण आठवायचं.
त्या दिवशी रविवार होता. भाद्रपद चालू होता. आदल्या दिवशी रात्री खूप पाऊस झाला होता. त्यामुळे मी आज गुजरातीचे वर्ग कॅन्सल केले होते. माझे पती कामासाठी मुंबईला गेले होते. मी माझी कामं शांतपणे आवरत होते. एवढ्यात मेघाचा फोन आला.
‘दीदी आपण फ्री आहात?’
‘हो! काही काम होतं?’ मला वाटलं मुलांना अभ्यासासाठी पाठवायचं असेल. पण ती म्हणाली, ‘आपण तासाभरात माझ्या घरी येऊ शकाल? ’
तिचं अचानक माझ्याकडे काय काम लागलं असेल, मला कळलं नाही. तरी पण मी ‘हो’ म्हणून टाकलं.
‘ठीक आहे. स्वैपाक करते आणि येते. पण काय काम आहे, ते तर सांग.’
‘नको दीदी! स्वैपाक करू नको. आपण सगळे इथे बरोबरच जेऊ या. आपण या फक्त. मग बोलू या.‘
मला वाटलं, कदाचित मालव किंवा तोरल यांचा वाढदिवस असेल. मी भेट वस्तू घेऊन जाऊ नये, म्हणून सांगितलं नसेल. मी चॉकलेटचा डबा घेऊन मेघाच्या घरी पोचले. तिथलं दृश्य पाहून मी अगदी चकित झाले.
मालव आणि तोरल पूजा करायला बसले होते. मालवच्या पुढे एक छोटा चौरंग होता. त्यावर कुणा तरुणीचा आणि तोरलच्या पुढील चौरंगावर कुणा तरुणाचा फोटो ठेवलेला होता. समोर गुरुजी ( भटजी), जे विधी करायला सांगत होते, त्यावरून लक्षात आलं, की श्राद्ध विधी चालू आहे. पण श्राद्ध विधी ही दोन मुले का करताहेत? कुणाचं श्राद्ध? हे फोटो कुणाचे? मेघा गुरुजींना काही हवं असेल, तर देण्यासाठी तिथे जवळच बसली होती. या सगळ्यात विचारू तरी काय? माझ्या अतृप्त जिज्ञासेतून निघणार्‍या धुरामुळे मला गुदमरू लागलं होतं. एकदा माझी आणि तिची नजरानजर झाली, तेव्हा तिने नजरेच्या इशार्‍यानेच ‘नंतर सांगते’, असं म्हंटलं.
सर्व विधी झाले. दक्षिणा घेऊन गुरुजी निघून गेले. ते दारापर्यंत पोचले असती, नसतील, एवढ्यात माझ्या कंठातून किती काळ कैद असलेले शब्द मोठ्या व्याकुळतेने बाहेर पडले, ‘हे सगळं काय आहे मेघा? हे फोटो कुणाचे आहेत?’
मेघाने जसा बॉम्ब फोडला. तिने दोन्ही फोटोंकडे आळी-पाळीने निर्देश करत संगितले ‘हा मिनेश आहे, माझा पहिला पती. तोरल त्याची आणि माझी मुलगी आहे. आणि ती आहे हेमा दीदी. मालवची आई. म्हणजे तुषारची पहिली पत्नी.’
मी जशी काही पुतळाच झाले. ओठ हलत होते, पण शब्द हरवले होते. एकच वाक्य बोलून मेघाने त्या चौकोनाच्या संबंधात असं जाळं बनवलं होतं, की मी त्या जाळ्यात अडकले. काहीच कळत नव्हतं. मला त्याच दशेत तसंच सोडून मेघा उभी राहिली. ‘दीदी, मुलांना भूक लागली असेल. प्रथम जेवण करू या. नंतर आपल्याला सगळं सांगते. आपल्याला हे सगळं सांगितलं नसतं, तरी काही फरक पडला नसता. पण आज मी आणि तुषारनी ठरवलं, की दीदीला सगळं काही सांगून टाकूयात. आपल्यापासून काय लपवायचं? ’
त्या दिवशी मी काय जेवले, मला आठवत नाही. माझं मन ते रहस्य जाणण्यासाठी उतावीळ झालं होतं. जेवण झाल्यावर तुषार मुलांना घेऊन बेडरूममध्ये गेला. आम्ही सोफ्यावर बैठक जमवली. मेघाने हळू हळू पडदा सरकवला. त्या दिवशी तिच्या जीवनाचे जे दृश्य माझ्या काना-डोळ्यासमोर प्रगट झालं, ते कुठल्याही कथा-कादंबरी-नाटकापेक्षा अधीक रसमयी होतं.
मेघाने सुरुवात केली, ‘दीदी आपल्या लक्षात आले असेलच की हा माझा आणि तुषारचा दुसरा विवाह आहे. मिनेशबरोबर माझा विवाह झाला, तेव्हा मी वीस वर्षांची होते. एक वर्षांनंतर तोरलचा जन्म झाला. तिचा पहिला वाढदिवस साजरा करण्यापूर्वीच एका दुर्दैवी क्षणी मिनेशच्या ऑफिसमधून फोन आला, की तीव्र हार्ट अ‍ॅटॅकमुळे मिनेश खुर्चीवरच कोलमडला होता.
त्यानंतरचं वर्ष कसं गेलं, मला कळलंच नाही. माझा मेंदू वर्षभर जसा काही मूर्छित अवस्थेतच होता. मला इतकंच आठवतं, माझे आई-बाबा मला घरी नेण्यासाठी वारंवार येत असत आणि माझ्या सासू-सासर्‍यांचे दु:खी चेहरे बघून मी त्यांना येत नाही असं म्हणत असे. आपल्याला आश्चर्य वाटेल, की तोरलच्या दुसर्‍या वाढदिवसानंतर, त्यांनीच माझ्या दुसर्‍या लग्नासाठी मला तयार केले. मलाही वर्षाभरात लक्षात आलं होतं, की एका तेवीस वर्षाच्या विधवेसाठी एकटीने पूर्ण आयुष्य घालवणं किती मुश्कील आहे. माझे मोठे दीर आणि जाऊबाई तोरलला दत्तक घायला तयार होते, पण मीदेखील एक अट घातली, ‘जो माझ्यासोबत तोरलचाही स्वीकार करेल, त्याच्याशीच मी लग्न करेन.’
— क्रमश: – भाग १
☆☆☆☆☆
मूळ गुजराती कथा – त्रण पियर
मूळ गुजराती लेखिका – सुश्री गिरिमा घारेखान
मो. – ८९८०२०५९०९
हिन्दी अनुवाद – तीन मैके
अनुवादक – श्री रजनीकांत शाह
मो – 9924567512
मराठी भावानुवाद : सौ. उज्ज्वला केळकर
संपर्क – निलगिरी, सी-५ , बिल्डिंग नं २९, ०-३ सेक्टर – ५, सी. बी. डी. – नवी मुंबई , पिन – ४००६१४ महाराष्ट्र
मो. 836 925 2454, email-id – [email protected]
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
